Αρχαία Ερέτρια
Αρχαία Ερέτρια
Στην εύφορη πεδιάδα, που πλαισιώνεται από τους λόφους Βουδόχη στα δυτικά και Ζερβούνι στα ανατολικά, νοτιοδυτικά της Χαλκίδας και απέναντι από τον αττικό Ωρωπό, βρίσκεται η Ερέτρια, η «κωπηλάτις πόλις» των αρχαίων (αφού το όνομά της προέρχεται από το ρήμα ερέττω, δηλαδή κωπηλατώ). Η Ερέτρια ήταν σπουδαία ναυτική δύναμη της Ελλάδας ήδη από τον 8ο αι. π.Χ., με πολλές αποικίες στις ακτές του Αιγαίου, στα νησιά και στη Μεγάλη Ελλάδα.
Τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή χρονολογούνται στα τέλη της νεολιθικής εποχής και περιορίζονται μόνο σε θραύσματα κεραμικής, που δε σχετίζονται με οικοδομικά λείψανα, αλλά δείχνουν επαφές των κατοίκων της περιοχής με το Αιγαίο και το Βορρά. Κατά την πρωτοελλαδική και μεσοελλαδική περίοδο ο οικισμός, από τον οποίο σώζονται ελάχιστα οικοδομικά λείψανα, αναπτύχθηκε στην περιοχή μεταξύ του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα και της αγοράς της μεταγενέστερης πόλης, αλλά και επάνω στην ακρόπολη. Σημαντικό εύρημα αποτελεί ένας κεραμικός κλίβανος, που αποδεικνύει την ύπαρξη βιοτεχνικών εγκαταστάσεων μέσα στον οικισμό. Τα λιγοστά ευρήματα των μυκηναϊκών χρόνων υποδεικνύουν το υψηλό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων, που επιβεβαιώνεται και από την αναφορά των Ερετριέων στον κατάλογο νηών του Ομήρου, αν και δεν φαίνεται ότι στην περίοδο αυτή η Ερέτρια ήταν σημαντικό κέντρο.
Από τον 8ο αι. π.Χ. η Ερέτρια άρχισε να αποκτά αστικό χαρακτήρα.
Η μυκηναϊκή οχυρωμένη ακρόπολη χρησιμοποιήθηκε για την εγκατάσταση των ιερών και ο κεντρικός πυρήνας της πόλης μεταφέρθηκε στην αγορά, που βρισκόταν νοτιότερα.
Η Ερέτρια συμμετείχε ενεργά στον Α΄ αποικισμό των Ελλήνων, ιδρύοντας αποικίες στο Βορρά (Παντικάπαιον και Φαναγόρεια στην Κριμαία), αλλά και στη Δύση (ίδρυση των Πιθηκουσών στην Ιταλία και εποικισμός της Κέρκυρας) και εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο, που είχε επαφές με την ανατολική Μεσόγειο, όπως δείχνει η ερετριακή κεραμική που βρέθηκε στις ακτές της Μικράς Ασίας, στις συροφοινικικές ακτές και στην Κύπρο. Η επέκταση της Ερέτριας προς όλες τις κατευθύνσεις ανησύχησε τη Χαλκίδα, και οδήγησε τις δύο πόλεις στο γνωστό Ληλάντιο πόλεμο (Ηρόδ., 5.99 και Θουκ., 1.15.3).
Παρά την κακή έκβαση του Ληλαντίου πολέμου, η άνθηση της πόλης συνεχίσθηκε και στην αρχαϊκή περίοδο και η Ερέτρια συμμετείχε ενεργά και στο Β΄ αποικισμό. Στο γ΄ τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. έκοψε δικά της νομίσματα, ενώ στα τέλη του 6ου αι. το πολίτευμά της έγινε δημοκρατικό και η ανάπτυξή της γνώρισε νέα ώθηση. Το 494 π.Χ. βοήθησε τη Μίλητο στην εξέγερσή της εναντίον των Περσών (Ηρόδ., 6.99, 7.101, Στράβ. 3.448.5, Παυσ., 7.10.2), γεγονός που οδήγησε στην καταστροφή της από τους Δάτη και Αταφέρτη τέσσερα χρόνια αργότερα, το 490 π.Χ. Έλαβε μέρος στο πλευρό των Ελλήνων στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και στις συγκρούσεις της Σαλαμίνας και των Πλαταιών. Συμμετείχε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, αλλά το 411 π.Χ. αποτίναξε την αθηναϊκή ηγεμονία και ανέκαμψε οικονομικά. Τότε ενισχύθηκε το τείχος που προστάτευε την πόλη, οικοδομήθηκαν νέες κατοικίες και μεγαλοπρεπή δημόσια κτίσματα, όπως η δυτική πύλη και το θέατρο. Κατά τον 4ο αι. π.Χ. η πόλη κυβερνήθηκε από τυράννους, που άλλοτε ακολουθούσαν φιλοαθηναϊκή και άλλοτε φιλοθηβαϊκή πολιτική.
Το 338 π.Χ. μετά την μάχη της Χαιρώνειας η Ερέτρια βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων και στην πόλη ξεκίνησε μια νέα περίοδος άνθησης, οικονομικής και πολιτιστικής. Τα τείχη επισκευάσθηκαν και διευρύνθηκαν, κτίσθηκαν πολλά ιδιωτικά και δημόσια κτήρια, αναπτύχθηκαν εργαστήρια κοροπλαστικής και το θέατρο απέκτησε την τελική του μορφή. Τότε οικοδομήθηκαν το άνω γυμνάσιο και το στάδιο, καθώς και ακόμη ένα γυμνάσιο ή παλαίστρα κοντά στο λιμάνι, που πιθανόν περιλάμβανε και ναό της Ειλειθυίας. Η αγορά πλαισιώθηκε από στοές στις τέσσερις πλευρές της και εμπλουτίσθηκε με πλήθος μνημείων, με κυριότερο τη θόλο, ιερά και κρηναία κτίσματα. Στην Ερέτρια έζησαν ο ζωγράφος Φιλόξενος, που φιλοτέχνησε τον ζωγραφικό πίνακα με τη μάχη της Ισσού, ο τραγικός ποιητής Αχαιός, ο φιλόσοφος Μενέδημος, ιδρυτής της Ερετριακής Σχολής, ενώ εδώ διέμειναν για ένα διάστημα και οι Μακεδόνες βασιλείς Κάσσανδρος, Δημήτριος Πολιορκητής και Αντίγονος Γονατάς. Το 198 π.Χ. η πόλη κυριεύθηκε και καταστράφηκε από τους Ρωμαίους και από τότε ξεκίνησε η παρακμή της. Το 87 π.Χ. συμμάχησε με το βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη εναντίον των Ρωμαίων, οι οποίοι την κατέστρεψαν για δεύτερη φορά ένα χρόνο αργότερα. Η πόλη εγκαταλείφθηκε και σταδιακά ερημώθηκε.
Πληροφορίες για την αρχαία Ερέτρια στα νεότερα χρόνια έδωσε πρώτος ο Κυριακός από την Αγκώνα το 1436, ο οποίος σχεδίασε τις αρχαιότητες του χώρου. Αργότερα και άλλοι ξένοι περιηγητές επισκέφθηκαν την περιοχή και έδωσαν πληροφορίες για την αρχαία πόλη (Coronelli, W.M. Leake, R. Cockerell, L. Ross). Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο έγιναν από το Χρ. Τσούντα το 1885 και από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή κατά την περίοδο 1891-1895. Ο Κ. Κουρουνιώτης και λίγο αργότερα ο Ι. Παπαδάκης συνέχισαν την ανασκαφική έρευνα, ενώ από τις αρχές του 20ού αιώνα τις ανασκαφές ανέλαβαν η Αρχαιολογική Υπηρεσία και η Αρχαιολογική Εταιρεία. Από το 1962 το δυτικό τομέα της πόλης με το ναό του Δαφνηφόρου Απόλλωνα ανασκάπτει η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή.www.culture.gr/h/.../gh351.jsp?...
Απέναντι από το Αρχαιολογικό μουσείο: το συγκρότημα κατοικιών και ο ναός του Διονύσου
Εδώ κανάλι και πύλη απ' όπου περνούσε ο χείμαρος...
Στην οικία με τα μωσαϊκά και...απέναντι...
Αρχαία Ερέτρια
Στην εύφορη πεδιάδα, που πλαισιώνεται από τους λόφους Βουδόχη στα δυτικά και Ζερβούνι στα ανατολικά, νοτιοδυτικά της Χαλκίδας και απέναντι από τον αττικό Ωρωπό, βρίσκεται η Ερέτρια, η «κωπηλάτις πόλις» των αρχαίων (αφού το όνομά της προέρχεται από το ρήμα ερέττω, δηλαδή κωπηλατώ). Η Ερέτρια ήταν σπουδαία ναυτική δύναμη της Ελλάδας ήδη από τον 8ο αι. π.Χ., με πολλές αποικίες στις ακτές του Αιγαίου, στα νησιά και στη Μεγάλη Ελλάδα.
Τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή χρονολογούνται στα τέλη της νεολιθικής εποχής και περιορίζονται μόνο σε θραύσματα κεραμικής, που δε σχετίζονται με οικοδομικά λείψανα, αλλά δείχνουν επαφές των κατοίκων της περιοχής με το Αιγαίο και το Βορρά. Κατά την πρωτοελλαδική και μεσοελλαδική περίοδο ο οικισμός, από τον οποίο σώζονται ελάχιστα οικοδομικά λείψανα, αναπτύχθηκε στην περιοχή μεταξύ του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα και της αγοράς της μεταγενέστερης πόλης, αλλά και επάνω στην ακρόπολη. Σημαντικό εύρημα αποτελεί ένας κεραμικός κλίβανος, που αποδεικνύει την ύπαρξη βιοτεχνικών εγκαταστάσεων μέσα στον οικισμό. Τα λιγοστά ευρήματα των μυκηναϊκών χρόνων υποδεικνύουν το υψηλό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων, που επιβεβαιώνεται και από την αναφορά των Ερετριέων στον κατάλογο νηών του Ομήρου, αν και δεν φαίνεται ότι στην περίοδο αυτή η Ερέτρια ήταν σημαντικό κέντρο.
Από τον 8ο αι. π.Χ. η Ερέτρια άρχισε να αποκτά αστικό χαρακτήρα.
Η μυκηναϊκή οχυρωμένη ακρόπολη χρησιμοποιήθηκε για την εγκατάσταση των ιερών και ο κεντρικός πυρήνας της πόλης μεταφέρθηκε στην αγορά, που βρισκόταν νοτιότερα.
Η Ερέτρια συμμετείχε ενεργά στον Α΄ αποικισμό των Ελλήνων, ιδρύοντας αποικίες στο Βορρά (Παντικάπαιον και Φαναγόρεια στην Κριμαία), αλλά και στη Δύση (ίδρυση των Πιθηκουσών στην Ιταλία και εποικισμός της Κέρκυρας) και εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο, που είχε επαφές με την ανατολική Μεσόγειο, όπως δείχνει η ερετριακή κεραμική που βρέθηκε στις ακτές της Μικράς Ασίας, στις συροφοινικικές ακτές και στην Κύπρο. Η επέκταση της Ερέτριας προς όλες τις κατευθύνσεις ανησύχησε τη Χαλκίδα, και οδήγησε τις δύο πόλεις στο γνωστό Ληλάντιο πόλεμο (Ηρόδ., 5.99 και Θουκ., 1.15.3).
Παρά την κακή έκβαση του Ληλαντίου πολέμου, η άνθηση της πόλης συνεχίσθηκε και στην αρχαϊκή περίοδο και η Ερέτρια συμμετείχε ενεργά και στο Β΄ αποικισμό. Στο γ΄ τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. έκοψε δικά της νομίσματα, ενώ στα τέλη του 6ου αι. το πολίτευμά της έγινε δημοκρατικό και η ανάπτυξή της γνώρισε νέα ώθηση. Το 494 π.Χ. βοήθησε τη Μίλητο στην εξέγερσή της εναντίον των Περσών (Ηρόδ., 6.99, 7.101, Στράβ. 3.448.5, Παυσ., 7.10.2), γεγονός που οδήγησε στην καταστροφή της από τους Δάτη και Αταφέρτη τέσσερα χρόνια αργότερα, το 490 π.Χ. Έλαβε μέρος στο πλευρό των Ελλήνων στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και στις συγκρούσεις της Σαλαμίνας και των Πλαταιών. Συμμετείχε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, αλλά το 411 π.Χ. αποτίναξε την αθηναϊκή ηγεμονία και ανέκαμψε οικονομικά. Τότε ενισχύθηκε το τείχος που προστάτευε την πόλη, οικοδομήθηκαν νέες κατοικίες και μεγαλοπρεπή δημόσια κτίσματα, όπως η δυτική πύλη και το θέατρο. Κατά τον 4ο αι. π.Χ. η πόλη κυβερνήθηκε από τυράννους, που άλλοτε ακολουθούσαν φιλοαθηναϊκή και άλλοτε φιλοθηβαϊκή πολιτική.
Το 338 π.Χ. μετά την μάχη της Χαιρώνειας η Ερέτρια βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων και στην πόλη ξεκίνησε μια νέα περίοδος άνθησης, οικονομικής και πολιτιστικής. Τα τείχη επισκευάσθηκαν και διευρύνθηκαν, κτίσθηκαν πολλά ιδιωτικά και δημόσια κτήρια, αναπτύχθηκαν εργαστήρια κοροπλαστικής και το θέατρο απέκτησε την τελική του μορφή. Τότε οικοδομήθηκαν το άνω γυμνάσιο και το στάδιο, καθώς και ακόμη ένα γυμνάσιο ή παλαίστρα κοντά στο λιμάνι, που πιθανόν περιλάμβανε και ναό της Ειλειθυίας. Η αγορά πλαισιώθηκε από στοές στις τέσσερις πλευρές της και εμπλουτίσθηκε με πλήθος μνημείων, με κυριότερο τη θόλο, ιερά και κρηναία κτίσματα. Στην Ερέτρια έζησαν ο ζωγράφος Φιλόξενος, που φιλοτέχνησε τον ζωγραφικό πίνακα με τη μάχη της Ισσού, ο τραγικός ποιητής Αχαιός, ο φιλόσοφος Μενέδημος, ιδρυτής της Ερετριακής Σχολής, ενώ εδώ διέμειναν για ένα διάστημα και οι Μακεδόνες βασιλείς Κάσσανδρος, Δημήτριος Πολιορκητής και Αντίγονος Γονατάς. Το 198 π.Χ. η πόλη κυριεύθηκε και καταστράφηκε από τους Ρωμαίους και από τότε ξεκίνησε η παρακμή της. Το 87 π.Χ. συμμάχησε με το βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη εναντίον των Ρωμαίων, οι οποίοι την κατέστρεψαν για δεύτερη φορά ένα χρόνο αργότερα. Η πόλη εγκαταλείφθηκε και σταδιακά ερημώθηκε.
Πληροφορίες για την αρχαία Ερέτρια στα νεότερα χρόνια έδωσε πρώτος ο Κυριακός από την Αγκώνα το 1436, ο οποίος σχεδίασε τις αρχαιότητες του χώρου. Αργότερα και άλλοι ξένοι περιηγητές επισκέφθηκαν την περιοχή και έδωσαν πληροφορίες για την αρχαία πόλη (Coronelli, W.M. Leake, R. Cockerell, L. Ross). Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο έγιναν από το Χρ. Τσούντα το 1885 και από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή κατά την περίοδο 1891-1895. Ο Κ. Κουρουνιώτης και λίγο αργότερα ο Ι. Παπαδάκης συνέχισαν την ανασκαφική έρευνα, ενώ από τις αρχές του 20ού αιώνα τις ανασκαφές ανέλαβαν η Αρχαιολογική Υπηρεσία και η Αρχαιολογική Εταιρεία. Από το 1962 το δυτικό τομέα της πόλης με το ναό του Δαφνηφόρου Απόλλωνα ανασκάπτει η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή.www.culture.gr/h/.../gh351.jsp?...
Απέναντι από το Αρχαιολογικό μουσείο: το συγκρότημα κατοικιών και ο ναός του Διονύσου
Εδώ κανάλι και πύλη απ' όπου περνούσε ο χείμαρος...
Στην Αρχαία Αγορά της Ερέτριας
Ναός Απόλλωνα του Δαφνηφόρου
Ο ναός του Απόλλωνα Δαφνηφόρου. Στον χώρο του ιερού του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια αποκαλύφθηκαν τα λείψανα διαφόρων φάσεων της λειτουργίας του (ο πρώτος εκατόμπεδος αψιδωτός ναός κατά τον 8ο π.Χ. αιώνα, πάνω σ' αυτόν ένας περίπτερος ιωνικός στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα και ο τρίτος, επίσης περίπτερος, αλλά δωρικός στα τέλη του ίδιου αιώνα, που καταστράφηκε κατά την περσική εισβολή τον 490 π.Χ.).
Πηγή:www.evia-guide.gr/town/ερέτρια.html
Ο ναός του Απόλλωνα Δαφνηφόρου. Στον χώρο του ιερού του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια αποκαλύφθηκαν τα λείψανα διαφόρων φάσεων της λειτουργίας του (ο πρώτος εκατόμπεδος αψιδωτός ναός κατά τον 8ο π.Χ. αιώνα, πάνω σ' αυτόν ένας περίπτερος ιωνικός στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα και ο τρίτος, επίσης περίπτερος, αλλά δωρικός στα τέλη του ίδιου αιώνα, που καταστράφηκε κατά την περσική εισβολή τον 490 π.Χ.).
Πηγή:www.evia-guide.gr/town/ερέτρια.html
Ερέτρια. Το νερό στη ζωή μιας αρχαίας πόλης
Νάνσυ Ψάλτη
αρχαιολόγος, ΙΑ' ΕΠΚΑ
"ακάθαρτος είναι όποιος έχει κακή ψυχή"
Πλάτων, Νόμοι 716 e
Το νερό, στοιχείο Ζωής, αρχή όλων των πραγμάτων κατά τον Θαλή τον Μιλήσιο, ήταν άμεσα συνυφασμένο με τις ανάγκες και τη λειτουργία κάθε αρχαίας ελληνικής πόλης, καθώς με αυτό εξασφαλιζόταν αφ' ενός η διαβίωση και η υγιεινή των κατοίκων, και αφ' ετέρου ο εξαγνισμός και η κάθαρση των μιασμάτων στα θρησκευτικά δρώμενα και τις νεκρικές τελετές.
Τα ευρήματα που έχουν φέρει στο φως οι ανασκαφικές έρευνες στην αρ¬χαία Ερέτρια, προσφέρουν άφθονα στοιχεία τόσο για τη χρήση του νερού στην καθημερινή Ζωή, όσο και για τις προσπάθειες της πόλης να ωφεληθεί από τη θετική ενέργεια του, απομακρύνοντας παράλληλα τον κίνδυνο των αρνητικών συνεπειών του.
Το νερό των θνητών:
Η αποκάλυψη μεγάλου αριθμού πηγαδιών σε κάθε ση¬μείο της πόλης και εκτεταμένου δικτύου αγωγών, κτιστών και πήλινων, ορθογώνιας και κυκλικής διατομής, που χρονολογούνται σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής διαδρο¬μής της, φανερώνουν τη μέριμνα για την κάλυψη των αναγκών υδροδότησης της Ερέτριας. Οι αγωγοί χρησίμευαν επίσης στην άρδευση των χωραφιών και στη διο¬χέτευση του νερού για την αντιμετώπιση των πλημμύρων. Τμήμα του δικτύου αυτού έχει αποκαλυφθεί στη δυτική συνοικία της πόλης και την Οικία των Μωσαϊκών ενώ έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά η ύπαρξη αγωγού πολλών μέτρων, που οδηγούσε από τη νότια κλιτύ της Ακρόπολης στην Κρήνη του ιερού του δαφνηφόρου Απόλλωνος.
Στον ανατολικό τομέα της πόλης αποκαλύφθηκε πηγάδι βάθους 5 μ. και διαμ. 1,20 μ., το οποίο ήταν σε χρήση από τον 4ο έως και τα μέσα του 3ου π.Χ. αι. Το πηγάδι είχε επενδυθεί με πήλινους κυλίνδρους που έφεραν ημικυκλικές εγκοπές σε κανονικά διαστήματα προκειμένου να διευκολύνεται η κάθοδος για τον καθαρισμό του. Εντός του πηγαδιού βρέθηκε θησαυρός 338 αργυρών νομισμάτων. Στην Ακρόπολη της Ερέτριας ανασκάφηκε επίσης κτιστή δεξαμενή, που θα χρησίμευε για τη συγκέντρωση του βρόχινου ύδατος, το οποίο κατά τον Βιτρούβιο ήταν το πλέον ωφέλιμο είδος νερού για την υγεία.
Την ανάγκη των κατοίκων αλλά και των διερχομένων για την καθαριότητα του σώματος μαρτυρούν σε ιδιωτικό επίπεδο οι πήλινοι λουτήρες, που έχουν βρεθεί στις οικίες, και σε δημόσιο επίπεδο τα λουτρά παρά τον λιμένα, η κατασκευή των οποίων χρονολογείται μετά το 198 π.Χ. Από το συγκρότημα αυτό διατηρούνται σήμερα τα θεμέλια δύο κυκλικών αιθουσών, διαμ. 5,70 μ., οι οποίες προορίζονταν για το θερμό λουτρό και περιελάμβαναν από 21 λουτήρες. Τον 2ο π.Χ. αι. στο άνω Γυμνάσιο της πόλης ενσωματώθηκε κυκλική αίθουσα για θερμά λουτρά, στο χώρο της οποίας υπήρχαν επίσης λουτήρες.
Για την αποθήκευση, μεταφορά και κατανάλωση του νερού ήταν σε χρήση μεγάλος αριθμός σκευών, κυρίως από πηλό, όπως πίθοι, αμφορείς, λεκάνες, χύτρες, κανάτες, πρόχοι, υδρίες, σκύφοι και κύαθοι. Ο ψυκτήρας χρησίμευε για την ψύξη του νερού και ο κρατήρας για να αναμιγνύεται το νερό με το κρασί. Τα αγγεία αυτά, πολυτελούς ή ευτελούς κατασκευής, με διακόσμηση ή ακόσμητα, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα των κατόχων τους βρίσκονται σε μεγάλη αφθονία στα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια της πόλης.
Το νερό των νεκρών:
Σημαντικό ρόλο είχε η χρήση του νερού στις νε¬κρώσιμες τελετές, για την απομάκρυνση από τους ζωντανούς του μιάσματος του θανάτου. Ήταν απαραίτητο για το πλύσιμο και το ράντισμα του τάφου, ενώ έξω από το σπίτι του νεκρού τοποθετούσαν ένα αγγείο με νερό, το οποίο λειτουργούσε ως προειδοποίηση για τους τρίτους και ως μέσο καθαρμού από το μίασμα. Πριν την ταφή οι γυναίκες τελούσαν το λουτρό του νεκρού για να προετοιμάσουν το σώμα του. Κυρίως όταν είχε μείνει ανύπαντρος το νυφικό λουτρό ήταν απαραίτητο και στον τάφο του συχνά τοποθετούσαν αγγείο, το οποίο ονόμαζαν λουτροφόρο. Οι ταφές κτερίζονταν επίσης με αγγεία πόσης, όπως σκύφους, και αγγεία που περιείχαν νερό όπως υδρίες, αγγείο πήλινο ή μεταλλικό με τρεις λαβές. Τα αγγεία αυτά θα ανακούφιζαν τη δίψα του νεκρού στο μακρύ ταξίδι ως τη Χώρα των Μακάρων.
Σε εικονιστικές σκηνές σώζονται συχνά σκηνές γυναικών που μεταφέ¬ρουν υδρίες σε τάφους, ή υδρίες να περιβάλλουν τάφους. Πολλές φορές οι υδρίες είχαν τη χρήση τεφροδόχων αγγείων, περιείχαν δηλαδή την τέφρα του νεκρού. Χάλκινες υδρίες βρέθηκαν στον Μακεδονικό τάφο της Τούμπας Ερέτριας, η κατασκευή του οποίου χρονολογείται στις αρχές του 3ου π.Χ. αι. Το σημαντικό αυτό μνημείο ανήκει στον θαλαμοειδή τύπο τάφου, ο οποίος είναι ευρέως γνωστός στη Μακεδονία κατά τους ελληνιστικούς χρό¬νους. Ο τάφος είχε μακρόχρονη χρήση πιθανώς από τα μέλη της ίδιας οικο¬γένειας. Στο εσωτερικό του είχαν τοποθετηθεί δύο λίθινες σαρκοφάγοι με τη μορφή κλινών, δύο θρόνοι και μία κίστη που φέρουν ανάγλυφη διακό¬σμηση ελίκων και ανθεμίων. Μεγάλος αριθμός αγγείων, προορισμένων για τη δοξασία σχετικά με τη δίψα των νεκρών προέρχονται επίσης από τα νεκροταφεία της πόλης.
Το νερό των θεών:
Η χρήση του νερού στις τελετές προς τιμήν των θεών ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, ως μέσο καθαρμού και μύησης. Τα ιερά διέθεταν δική τους πηγή ή πηγάδι και στις εισόδους τους ήταν τοποθετημένα δοχεία με νερό, τα περιρραντήρια. Πριν από τις σπονδές και τη θυσία των ζώων προηγείτο το πλύσιμο των χεριών, η χέρνιβα. Στη συνέχεια το ζώο ραντιζόταν και του έδιναν να πιει νερό.
Από τις σημαντικότερες λατρείες στην Ερέτρια ήταν της Αρτέμιδος, η οποία συνδεόταν ως πρώτη Νύμφη με τα αναβλύζοντα νερά, τις κρήνες και τα ποτάμια. Μεγάλος αποθέτης μικρογραφικών υδρίων του 4ου π.Χ. αι. ήλθε στο φως προσφάτως στην περιοχή των ιερών του θεσμοφορίου και της Ολυμπίας Αρτέμιδος, στη νότια κλιτύ της Ακροπόλεως. Τα αγγεία αυτά σχετίζονται με τελετές υδροφορίας, οι οποίες έχουν διαπιστωθεί και σε άλλα ιερά γονιμικών θεοτήτων. Στο ιερό του δαφνηφόρου Απόλλωνος, όπου έχει υποτεθεί συλλατρεία Αρτέμιδος, έχει βρεθεί επίσης μεγάλος αριθμός μικρογραφικών υδριών και πρόχων, ορισμένες από τις οποίες δια¬κοσμούνται με γραπτές τελετουργικές σκηνές. Τα αγγεία αυτά προορίζονταν για τελετές σχετικές με την ιδιότητα της Αρτέμιδος ως γονιμοποιού και κουροτρόφου, αλλά και θεότητας που δάμαζε την ανεξέλεγκτη δύναμη των στοιχείων της φύσης.
Νοτιοδυτικά του ναού του Απόλλωνος αποκαλύφθηκε η υποθεμελίωση της Κρήνης του ιερού, που σήμερα δεν είναι ορατή. Εντός του οικοδομήματος συγκεντρωνόταν σε λεκάνη το νερό, το οποίο έρεε από λεοντοκεφαλές. Η τροφοδότηση της κρήνης γινόταν από πήλινο αγωγό, ο οποίος έχει εντοπιστεί στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης και σε άλλα σημεία της πόλης.
Μία από τις πλέον επιφανείς θεότητες στην Ερέτρια, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες ήταν ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνος, η λατρεία και οι θεραπευτικές ικανότητες του οποίου συνδέονται και με τις ιαματικές ιδιότητες του νερού. Η χρήση του συγκεκριμένα ήταν απαραίτητη στην τελετή εγκοίμησης για την ίαση των πιστών αλλά και στη σύνθεση κολλυρίων, γαργαρισμών, ατμοθεραπείας, εισπνοών κ.α. Από το ιερό του Ασκληπιού, το οποίο τοποθε¬τείται στο βόρειο τμήμα της πόλης ή κοντά στο τέμενος της Ειλειθυίας, στο κατω Γυμνάσιο έχει θεωρηθεί ότι προέρχονται αγάλματα παιδιών και τρία αναθηματικά ανάγλυφα.
Στο κέντρο της αρχαίας αγοράς είχε ανεγερθεί κυκλικό οικοδόμημα, η θόλος, που χρονολογείται στους πρώιμους κλασικούς χρόνους. Στο μέσο της θόλου, από την οποία σώζονται σήμερα μόνο τα θεμέλια και το κατώτερο μέρος της τοιχοποιίας υπήρχε φρέαρ (πηγάδι), το οποίο περιβάλλεται από επιμελώς κατασκευασμένο θωράκιο, το οικοδόμημα αυτό έχει ερμηνευθεί ως κρήνη, ιερό ήρωος ή αίθουσα αξιωματούχων της πόλης.
Στο ιερό της Ίσιδος (Ισείο), το οποίο χρονολογείται τον 3ο π.Χ. αι. βρέθηκε λουτήρας που θα προοριζόταν για τον καθαρμό των πιστών, ο οποί¬ος προηγείτο της τελετής μύησης. Η λατρεία της Ίσιδος, θεότητας αιγυπτια¬κής που γνώρισε μεγάλη διάδοση κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους στην Ελλάδα απέβλεπε στην παρηγοριά των πιστών και μετέφερε πίστεις για τη μετά θάνατον Ζωή. Στην Αίγυπτο συνδεόταν με την αύξηση των νερών του Νείλου και το πότισμα των χωραφιών. Στην Ελλάδα σχετική με την Ίσιδα ήταν η εορτή των Πλοιαφεσίων, κατά την οποία ευλογούσαν τα νερά πριν την περίοδο της ναυσιπλοΐας.
Σημ: Ευχαριστούμε τους αρχαιολόγους της Ελβετικής Αρχ/κής Σχολής κ.κ, St.Schmid και Sandrine Huber για την παροχή φωτογραφικού υλικού και πληροφοριών από υπό έκδοση μελέτες τους.
ΥΠ.ΠΟ. ΙΑ Εφορεία Αρχαιοτήτων, Ευρωπαϊκές ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς
«Το Αθάνατο Νερό», Χαλκίδα Αύγουστος 2000.
Πηγή:www.eoschalkidas.gr/index.php?...
Νάνσυ Ψάλτη
αρχαιολόγος, ΙΑ' ΕΠΚΑ
"ακάθαρτος είναι όποιος έχει κακή ψυχή"
Πλάτων, Νόμοι 716 e
Το νερό, στοιχείο Ζωής, αρχή όλων των πραγμάτων κατά τον Θαλή τον Μιλήσιο, ήταν άμεσα συνυφασμένο με τις ανάγκες και τη λειτουργία κάθε αρχαίας ελληνικής πόλης, καθώς με αυτό εξασφαλιζόταν αφ' ενός η διαβίωση και η υγιεινή των κατοίκων, και αφ' ετέρου ο εξαγνισμός και η κάθαρση των μιασμάτων στα θρησκευτικά δρώμενα και τις νεκρικές τελετές.
Τα ευρήματα που έχουν φέρει στο φως οι ανασκαφικές έρευνες στην αρ¬χαία Ερέτρια, προσφέρουν άφθονα στοιχεία τόσο για τη χρήση του νερού στην καθημερινή Ζωή, όσο και για τις προσπάθειες της πόλης να ωφεληθεί από τη θετική ενέργεια του, απομακρύνοντας παράλληλα τον κίνδυνο των αρνητικών συνεπειών του.
Το νερό των θνητών:
Η αποκάλυψη μεγάλου αριθμού πηγαδιών σε κάθε ση¬μείο της πόλης και εκτεταμένου δικτύου αγωγών, κτιστών και πήλινων, ορθογώνιας και κυκλικής διατομής, που χρονολογούνται σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής διαδρο¬μής της, φανερώνουν τη μέριμνα για την κάλυψη των αναγκών υδροδότησης της Ερέτριας. Οι αγωγοί χρησίμευαν επίσης στην άρδευση των χωραφιών και στη διο¬χέτευση του νερού για την αντιμετώπιση των πλημμύρων. Τμήμα του δικτύου αυτού έχει αποκαλυφθεί στη δυτική συνοικία της πόλης και την Οικία των Μωσαϊκών ενώ έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά η ύπαρξη αγωγού πολλών μέτρων, που οδηγούσε από τη νότια κλιτύ της Ακρόπολης στην Κρήνη του ιερού του δαφνηφόρου Απόλλωνος.
Στον ανατολικό τομέα της πόλης αποκαλύφθηκε πηγάδι βάθους 5 μ. και διαμ. 1,20 μ., το οποίο ήταν σε χρήση από τον 4ο έως και τα μέσα του 3ου π.Χ. αι. Το πηγάδι είχε επενδυθεί με πήλινους κυλίνδρους που έφεραν ημικυκλικές εγκοπές σε κανονικά διαστήματα προκειμένου να διευκολύνεται η κάθοδος για τον καθαρισμό του. Εντός του πηγαδιού βρέθηκε θησαυρός 338 αργυρών νομισμάτων. Στην Ακρόπολη της Ερέτριας ανασκάφηκε επίσης κτιστή δεξαμενή, που θα χρησίμευε για τη συγκέντρωση του βρόχινου ύδατος, το οποίο κατά τον Βιτρούβιο ήταν το πλέον ωφέλιμο είδος νερού για την υγεία.
Την ανάγκη των κατοίκων αλλά και των διερχομένων για την καθαριότητα του σώματος μαρτυρούν σε ιδιωτικό επίπεδο οι πήλινοι λουτήρες, που έχουν βρεθεί στις οικίες, και σε δημόσιο επίπεδο τα λουτρά παρά τον λιμένα, η κατασκευή των οποίων χρονολογείται μετά το 198 π.Χ. Από το συγκρότημα αυτό διατηρούνται σήμερα τα θεμέλια δύο κυκλικών αιθουσών, διαμ. 5,70 μ., οι οποίες προορίζονταν για το θερμό λουτρό και περιελάμβαναν από 21 λουτήρες. Τον 2ο π.Χ. αι. στο άνω Γυμνάσιο της πόλης ενσωματώθηκε κυκλική αίθουσα για θερμά λουτρά, στο χώρο της οποίας υπήρχαν επίσης λουτήρες.
Για την αποθήκευση, μεταφορά και κατανάλωση του νερού ήταν σε χρήση μεγάλος αριθμός σκευών, κυρίως από πηλό, όπως πίθοι, αμφορείς, λεκάνες, χύτρες, κανάτες, πρόχοι, υδρίες, σκύφοι και κύαθοι. Ο ψυκτήρας χρησίμευε για την ψύξη του νερού και ο κρατήρας για να αναμιγνύεται το νερό με το κρασί. Τα αγγεία αυτά, πολυτελούς ή ευτελούς κατασκευής, με διακόσμηση ή ακόσμητα, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα των κατόχων τους βρίσκονται σε μεγάλη αφθονία στα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια της πόλης.
Το νερό των νεκρών:
Σημαντικό ρόλο είχε η χρήση του νερού στις νε¬κρώσιμες τελετές, για την απομάκρυνση από τους ζωντανούς του μιάσματος του θανάτου. Ήταν απαραίτητο για το πλύσιμο και το ράντισμα του τάφου, ενώ έξω από το σπίτι του νεκρού τοποθετούσαν ένα αγγείο με νερό, το οποίο λειτουργούσε ως προειδοποίηση για τους τρίτους και ως μέσο καθαρμού από το μίασμα. Πριν την ταφή οι γυναίκες τελούσαν το λουτρό του νεκρού για να προετοιμάσουν το σώμα του. Κυρίως όταν είχε μείνει ανύπαντρος το νυφικό λουτρό ήταν απαραίτητο και στον τάφο του συχνά τοποθετούσαν αγγείο, το οποίο ονόμαζαν λουτροφόρο. Οι ταφές κτερίζονταν επίσης με αγγεία πόσης, όπως σκύφους, και αγγεία που περιείχαν νερό όπως υδρίες, αγγείο πήλινο ή μεταλλικό με τρεις λαβές. Τα αγγεία αυτά θα ανακούφιζαν τη δίψα του νεκρού στο μακρύ ταξίδι ως τη Χώρα των Μακάρων.
Σε εικονιστικές σκηνές σώζονται συχνά σκηνές γυναικών που μεταφέ¬ρουν υδρίες σε τάφους, ή υδρίες να περιβάλλουν τάφους. Πολλές φορές οι υδρίες είχαν τη χρήση τεφροδόχων αγγείων, περιείχαν δηλαδή την τέφρα του νεκρού. Χάλκινες υδρίες βρέθηκαν στον Μακεδονικό τάφο της Τούμπας Ερέτριας, η κατασκευή του οποίου χρονολογείται στις αρχές του 3ου π.Χ. αι. Το σημαντικό αυτό μνημείο ανήκει στον θαλαμοειδή τύπο τάφου, ο οποίος είναι ευρέως γνωστός στη Μακεδονία κατά τους ελληνιστικούς χρό¬νους. Ο τάφος είχε μακρόχρονη χρήση πιθανώς από τα μέλη της ίδιας οικο¬γένειας. Στο εσωτερικό του είχαν τοποθετηθεί δύο λίθινες σαρκοφάγοι με τη μορφή κλινών, δύο θρόνοι και μία κίστη που φέρουν ανάγλυφη διακό¬σμηση ελίκων και ανθεμίων. Μεγάλος αριθμός αγγείων, προορισμένων για τη δοξασία σχετικά με τη δίψα των νεκρών προέρχονται επίσης από τα νεκροταφεία της πόλης.
Το νερό των θεών:
Η χρήση του νερού στις τελετές προς τιμήν των θεών ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, ως μέσο καθαρμού και μύησης. Τα ιερά διέθεταν δική τους πηγή ή πηγάδι και στις εισόδους τους ήταν τοποθετημένα δοχεία με νερό, τα περιρραντήρια. Πριν από τις σπονδές και τη θυσία των ζώων προηγείτο το πλύσιμο των χεριών, η χέρνιβα. Στη συνέχεια το ζώο ραντιζόταν και του έδιναν να πιει νερό.
Από τις σημαντικότερες λατρείες στην Ερέτρια ήταν της Αρτέμιδος, η οποία συνδεόταν ως πρώτη Νύμφη με τα αναβλύζοντα νερά, τις κρήνες και τα ποτάμια. Μεγάλος αποθέτης μικρογραφικών υδρίων του 4ου π.Χ. αι. ήλθε στο φως προσφάτως στην περιοχή των ιερών του θεσμοφορίου και της Ολυμπίας Αρτέμιδος, στη νότια κλιτύ της Ακροπόλεως. Τα αγγεία αυτά σχετίζονται με τελετές υδροφορίας, οι οποίες έχουν διαπιστωθεί και σε άλλα ιερά γονιμικών θεοτήτων. Στο ιερό του δαφνηφόρου Απόλλωνος, όπου έχει υποτεθεί συλλατρεία Αρτέμιδος, έχει βρεθεί επίσης μεγάλος αριθμός μικρογραφικών υδριών και πρόχων, ορισμένες από τις οποίες δια¬κοσμούνται με γραπτές τελετουργικές σκηνές. Τα αγγεία αυτά προορίζονταν για τελετές σχετικές με την ιδιότητα της Αρτέμιδος ως γονιμοποιού και κουροτρόφου, αλλά και θεότητας που δάμαζε την ανεξέλεγκτη δύναμη των στοιχείων της φύσης.
Νοτιοδυτικά του ναού του Απόλλωνος αποκαλύφθηκε η υποθεμελίωση της Κρήνης του ιερού, που σήμερα δεν είναι ορατή. Εντός του οικοδομήματος συγκεντρωνόταν σε λεκάνη το νερό, το οποίο έρεε από λεοντοκεφαλές. Η τροφοδότηση της κρήνης γινόταν από πήλινο αγωγό, ο οποίος έχει εντοπιστεί στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης και σε άλλα σημεία της πόλης.
Μία από τις πλέον επιφανείς θεότητες στην Ερέτρια, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες ήταν ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνος, η λατρεία και οι θεραπευτικές ικανότητες του οποίου συνδέονται και με τις ιαματικές ιδιότητες του νερού. Η χρήση του συγκεκριμένα ήταν απαραίτητη στην τελετή εγκοίμησης για την ίαση των πιστών αλλά και στη σύνθεση κολλυρίων, γαργαρισμών, ατμοθεραπείας, εισπνοών κ.α. Από το ιερό του Ασκληπιού, το οποίο τοποθε¬τείται στο βόρειο τμήμα της πόλης ή κοντά στο τέμενος της Ειλειθυίας, στο κατω Γυμνάσιο έχει θεωρηθεί ότι προέρχονται αγάλματα παιδιών και τρία αναθηματικά ανάγλυφα.
Στο κέντρο της αρχαίας αγοράς είχε ανεγερθεί κυκλικό οικοδόμημα, η θόλος, που χρονολογείται στους πρώιμους κλασικούς χρόνους. Στο μέσο της θόλου, από την οποία σώζονται σήμερα μόνο τα θεμέλια και το κατώτερο μέρος της τοιχοποιίας υπήρχε φρέαρ (πηγάδι), το οποίο περιβάλλεται από επιμελώς κατασκευασμένο θωράκιο, το οικοδόμημα αυτό έχει ερμηνευθεί ως κρήνη, ιερό ήρωος ή αίθουσα αξιωματούχων της πόλης.
Στο ιερό της Ίσιδος (Ισείο), το οποίο χρονολογείται τον 3ο π.Χ. αι. βρέθηκε λουτήρας που θα προοριζόταν για τον καθαρμό των πιστών, ο οποί¬ος προηγείτο της τελετής μύησης. Η λατρεία της Ίσιδος, θεότητας αιγυπτια¬κής που γνώρισε μεγάλη διάδοση κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους στην Ελλάδα απέβλεπε στην παρηγοριά των πιστών και μετέφερε πίστεις για τη μετά θάνατον Ζωή. Στην Αίγυπτο συνδεόταν με την αύξηση των νερών του Νείλου και το πότισμα των χωραφιών. Στην Ελλάδα σχετική με την Ίσιδα ήταν η εορτή των Πλοιαφεσίων, κατά την οποία ευλογούσαν τα νερά πριν την περίοδο της ναυσιπλοΐας.
Σημ: Ευχαριστούμε τους αρχαιολόγους της Ελβετικής Αρχ/κής Σχολής κ.κ, St.Schmid και Sandrine Huber για την παροχή φωτογραφικού υλικού και πληροφοριών από υπό έκδοση μελέτες τους.
ΥΠ.ΠΟ. ΙΑ Εφορεία Αρχαιοτήτων, Ευρωπαϊκές ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς
«Το Αθάνατο Νερό», Χαλκίδα Αύγουστος 2000.
Πηγή:www.eoschalkidas.gr/index.php?...
Και μια που λέγαμε για το νερό...
Ας δουμε και τα
Αρχαία Λουτρά της Ερέτριας
Ας δουμε και τα
Αρχαία Λουτρά της Ερέτριας
Λουτρά Ερέτριας-στο κέντρο της πόλης
- Ιστορικά στοιχεία γαι την Ερέτρια από τη ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
- Προϊστορία και εποχή του χαλκού.
- Τα πρώτα σημάδια ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή εμφανίζονται κατά την Νεολιθική περίοδο (3500-3000 π.Χ.), όμως δεν είναι σαφές αν υπήρξε εκείνη την εποχή οργανωμένος οικισμός. Η πρώτη βεβαιωμένη οργανωμένη εγκατάσταση τοποθετείται το διάστημα 3000-2000 π.Χ.. Κατά την ύστερη εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) ο οικισμός συρρικνώθηκε και την Γεωμετρική περίοδο καταλήφθηκε εντελώς.
Παντού στην Ερέτρια υπάρχουν αρχαία!!!!
Το αρχαιολογικό μουσείο και ο αρχαίος βραχίονας του λιμανιού κάτω απ΄τον σημερινό φάρο.
Νομίσματα και...τάλαντον...
Μια αρχαία πόλη γεμάτη ζωντάνια, η Ερέτρια, ξαναζωντανεύει μέσα από την περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που πραγματοποιήθηκε το 2010.
Η έκθεση με γενικό τίτλο «Ερέτρια: Ματιές σε μια αρχαία πόλη», διοργανώθηκε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, την ΙΑʼ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και με την πρωτοβουλία της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, και αφηγείθηκε το παρελθόν της πόλης της Ερέτριας και της κεντρικής Εύβοιας από τις απαρχές μέχρι την ύστερη αρχαιότητα.
Σκοπός της ήταν μια ζωντανή και πρωτότυπη παρουσίαση της ζωής μιας αρχαίας ελληνικής πόλης μέσα από τα ευρήματα των ανασκαφών, σχεδιαστικές αναπαραστάσεις, μακέτες και προβολές βίντεο.
Η έκθεση πραγματοποιείθηκε με δαπάνες της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, η οποία αποτελεί τη μοναδική μόνιμη αρχαιολογική αποστολή εκτός των συνόρων της Ελβετίας. Από την ίδρυσή της, το 1964, ανασκάπτει και μελετά τα κατάλοιπα της αρχαίας Ερέτριας στην Εύβοια. Όλα τα κτίρια, τα οποία έχουν διερευνήσει Ελβετοί αρχαιολόγοι, έχουν συντηρηθεί και τα περισσότερα είναι επισκέψιμα για το κοινό.
Πώς ζούσαν στην Ερέτρια του 3ου αιώνα π.Χ.;
Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνει 437 αρχαία αντικείμενα και διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες: η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην ιστορική πορεία της πόλης. Η περιοχή της Ερέτριας κατοικείται αδιάλειπτα από την αρχή της 3ης χιλιετίας π.Χ. Αν και τα λείψανα της Μυκηναϊκής εποχής είναι σπάνια, η Ερέτρια γνωρίζει μια πρώτη περίοδο λάμψης αμέσως μετά, κατά τη Γεωμετρική περίοδο (8ος αι. π.Χ.). Διαδραματίζει ενεργό ρόλο στη δημιουργία εμπορικών σχέσεων με την Ανατολή και συμμετέχει ευρέως στο πρώτο στάδιο του ελληνικού αποικισμού στη Βόρεια Ελλάδα (Μένδη, Μεθώνη, Δικαία) και στην Κάτω Ιταλία και Σικελία (Πιθηκούσες, Κύμη, Ζάγκλη). Τα εκθέματα της ενότητας φωτίζουν την πρώτη κατοίκηση, την ακμή της πόλης στους γεωμετρικούς χρόνους, το εμπόριο και τις σχέσεις με το εξωτερικό, τις αποικίες, καθώς και την ανάπτυξη της αλφαβητικής γραφής.
Η δεύτερη ενότητα, επικεντρώνεται σε θέματα της καθημερινής ζωής στην πόλη. Μετά από μια περίοδο ύφεσης κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ., αποτέλεσμα των περσικών πολέμων, αλλά και της αντιπαράθεσης με την αθηναϊκή ηγεμονία, η πόλη ανασυγκροτείται και ευημερεί καθ’ όλη τη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ. Νέα δημόσια κτίρια αλλά και πολυτελείς ιδιωτικές οικίες ανεγείρονται, επιβεβαιώνοντας την ευμάρεια της πόλης. Ο δημόσιος βίος παρουσιάζεται μέσα από εκθέματα που σχετίζονται με τη λειτουργία της αγοράς, των στοών και των γυμνασίων. Αντίστοιχα, ο ιδιωτικός βίος αντιπροσωπεύεται από αρχιτεκτονικά μέλη οικιών, οικιακά σκεύη, αλλά και ομάδες αντικειμένων που σχετίζονται με το γάμο, τη ζωή της γυναίκας, του παιδιού ή τις λατρευτικές πρακτικές στο σπίτι.
Η θρησκευτική ζωή των Ερετριέων αντικατοπτρίζεται στις λατρείες και τα ιερά που έχουν επισημανθεί και ερευνηθεί. Ο πολιούχος θεός της Ερέτριας ήταν ο Απόλλων Δαφνηφόρος, το ιερό του οποίου γνώρισε διαδοχικές φάσεις ανοικοδόμησης, από τα τέλη του 8ου αιώνα και εξής.
Εκτός από το ιερό του Απόλλωνα, τα εκθέματα συνδέονται επίσης με το ιερό της Αθηνάς, της Αρτέμιδος, της Δήμητρας (Θεσμοφόριον) και το ιερό θήλειας θεότητας. Ευρήματα από το Ισείον επιβεβαιώνουν, επίσης, τη λατρεία της αιγυπτιακής θεάς Ίσιδας ως την κυριότερη ξένη λατρεία της πόλης, ενώ τα αγάλματα θωρακοφόρων του Σεβαστείου αποτελούν μάρτυρες της λατρείας του αυτοκράτορα κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Η τελευταία ενότητα, θίγει θέματα του θανάτου και της μεταθανάτιας ζωή μέσα από την παρουσίαση των νεκροπόλεων, των ταφών και των κτερισμάτων. Τα έθιμα ταφής ποικίλουν ανάλογα με τις εποχές αλλά και σύμφωνα με την ταυτότητα του νεκρού, την κοινωνική και οικονομική του κατάσταση.
Κατά τη γεωμετρική εποχή, τα τεφροδόχα αγγεία αποκαλύπτουν ότι οι καύσεις των επιφανών ενήλικων νεκρών ήταν η κυρίαρχη πρακτική, ενώ συνήθεις για τα παιδιά ήταν επίσης οι εγχυτρισμοί, δηλαδή ο ενταφιασμός τους μέσα σε πήλινα αγγεία. Κτερίσματα, όπως χρυσά διαδήματα και άλλα κοσμήματα στόλιζαν το νεκρό πριν την ταφή, ενώ συχνή ήταν η τοποθέτηση όπλων μέσα στον τάφο για να τονιστεί ο ηρωικός χαρακτήρας του νεκρού. Εξαίσια ζωγραφισμένοι λήκυθοι, χάλκινα κάτοπτρα, και κοσμήματα αντιπροσωπεύουν στην έκθεση τα συνήθη κτερίσματα στους τάφους των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων.
Τέλος, τα πλούσια κτερίσματα από τον μακεδονικού τύπου τάφο των «Ερώτων» συμβαδίζουν με τις τάσεις επίδειξης που επικρατούν κατά την ελληνιστική εποχή, ενώ τα γυάλινα και πήλινα σκεύη που εκτίθενται αποτελούν τυπικά κτερίσματα των ρωμαϊκών χρόνων.
Πηγή:history-of-macedonia.com
Πήλινο γοργόνειο που απεικονίζει κεφάλι Μέδουσας, από την Οικία με τα Μωσαϊκά της Ερέτριας (4ος αι. π.Χ.)
Από τις ανασκαφές στην Ερέτρια.....Eυρήματα που παρουσιάστηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μας και στην Ελβετία.
- ΑρχαιότηταΗ πόλη της κλασικής εποχής ιδρύθηκε περίπου τον 9ο αιώνα π.Χ., πιθανότατα ως το επίνειο του Λευκαδίου, 15 χιλιόμετρα δυτικότερα. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από το: ἐρέτης (=κωπηλάτης). Αν και ο Στράβων σημειώνει ότι πρότερο όνομα της Ερέτριας ήταν Αρότρια. Το Λευκαδί πυρπολήθηκε το 825 π.Χ., κάτι που έδωσε την δυνατότητα στην Ερέτρια να αναπτυχθεί σε τοπική δύναμη.Η πρώτη αναφορά στην Ερέτρια γίνεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, που εμφανίζεται στον κατάλογο των πλοίων που εκστρατεύουν κατά της Τροίας (Τρωικός πόλεμος). Τον 8ο π.Χ. αιώνα, η Ερέτρια και η γειτονική Χαλκίδα, υπήρξαν οι πιο ακμάζουσες πόλεις της Εύβοιας. Η Ερέτρια έλεγχε την Άνδρο, την Τήνο, την Κέα, στις Κυκλάδες. Επίσης κατείχε και τμήμα των απέναντι ακτών της Βοιωτίας. Οι Ερετριείς ίδρυσαν και αποικίες στην Νότια Ιταλία από κοινού με τους Χαλκιδείς: τις Πιθηκούσσες και την Κύμη. Όμως στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. η Ερέτρια και η Χαλκίδα συγκρούστηκαν μεταξύ τους, αναμέτρηση που διήρκεσε αρκετές δεκαετίες. Ο ιστορικός Θουκυδίδης μας δίνει λεπτομέρειες από αυτή την διαμάχη που έμεινε γνωστή ως Λιλάντιος Πόλεμος, από το όνομα μιας μικρής πεδιάδας κοντά στην Ερέτρια. Οι Ερετριείς τελικά ηττήθηκαν και έχασαν πολλές από τις κτήσεις τους. Η Ερέτρια συνέχισε τον αποικισμό περιοχών στο βόρειο Αιγαίο Πέλαγος, στην Ιταλία και την Σικελία. Το 499 π.Χ. με την Ιωνική Επανάσταση, υποστήριξαν μαζί με την Αθήνα τις πόλεις της Ιωνίας στην εξέγερσή τους κατά των Περσών. Μετά την αποτυχία της επανάστασης, ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος Α', θέλοντας να εκδικηθεί για αυτή την ενέργεια, πολιόρκησε και κατέστρεψε την πόλη κατά την Περσική εκστρατεία του Δάτη και του Αρταφέρνη το 490 π.χ.. Κατά την καταστροφή της πόλης δεν έγιναν σεβαστοί ούτε οι ναοί της, καταστράφηκε ακόμη και ο μεγαλοπρεπείς ναός του Απόλλωνα. Η Ερέτρια κτίστηκε ξανά και έλαβε μέρος και στην Μάχη των Πλαταιών με 600 οπλίτες (479 π.Χ.). Τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν μέρος της Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το 446 π.Χ. όμως αποστάτησε από την συμμαχία, αλλά τελικά επανήλθε. Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο οι Ερετριείς ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων κατά των Σπαρτιατών. Το 411 π.Χ. έλαβε μέρος η λεγόμενη μάχη της Ερέτριας στην περιοχή, μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών, μετά την μάχη όλες οι πόλεις της Εύβοιας επαναστάτησαν κατά του Αθηναϊκού ζυγού. Μετά την νίκη της Σπάρτης, το 404 π.Χ., η Αθήνα σταδιακά επανέκαμψε και εγκαθίδρυσε και πάλι ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή της Εύβοιας, η οποία ήταν πλούσια σε σιτηρά. Οι Ερετριείς επαναστάτησαν και πάλι το 349 π.Χ.. Το 343 π.Χ. ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας είχε την πόλη υπό τον έλεγχό του, αλλά το 341 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης, την υπέταξε. Μετά την Μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), όπου ο Φίλιππος νίκησε των συνασπισμένο στρατό Αθηναίων και Θηβαίων, σήμανε και το οριστικό τέλος της Ερέτριας ως σημαντική πόλη-κράτος. Η πόλη εξακολουθούσε να υφίσταται ως μικρή επαρχιακή κωμόπολη. Το 198 π.Χ. λεηλατήθηκε από τους Ρωμαίους και το 87 π.Χ. καταστράφηκε κατά την διάρκεια των Μιθριδατικών Πολέμων και τελικά ερημώθηκε.
- Σύγχρονη κωμόπολη Η σύγχρονη κωμόπολη ιδρύθηκε το 1824, μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και την καταστραφή των Ψαρών τον Ιούνιο του 1824, όταν ήλθαν στην περιοχή επιζώντες από τα Ψαρά, οι οποίοι της έδωσαν το όνομα Νέα Ψαρά[1]. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε σημαντικά στον 19ο αιώνα (η εκλογική περιφέρεια και οι βουλευτές ονομαζόταν «Νέων Ψαρών»), αλλά στη συνέχεια επικράτησε το όνομα Ερέτρια. Σήμερα είναι τουριστικό παραθαλάσσιο θέρετρο. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τον 19ο αιώνα από τις αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες, έφεραν στο φως μεγάλη ποικιλία πολύτιμων ευρημάτων αρχαίας εποχής. Η Ερέτρια σήμερα αποτελεί σημαντικό λιμένα πορθμειακής γραμμής με τον λιμένα Ωρωπού (Αττικής), και συνδέεται οδικώς με την Χαλκίδα και νότια με το Αλιβέρι. Ως παραθαλάσσια πόλη διαθέτει ταβέρνες και πολλά σημεία ψυχαγωγίας και διασκέδασης, μεταξύ των οποίων και το λεγόμενο νησί των ονείρων. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στο βόρειο άκρο της σύγχρονης πόλης, όπου πολλά αξιόλογα ευρήματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.
- Πηγή:Βικιπαίδεια
Ο ναός του Δαφνηφόρου Απόλλωνος
Ο ναός του Δαφνηφόρου Απόλλωνα είναι το σημαντικότερο και πιο γνωστό μνημείο της Ερέτριας. Μαζί με τον περίβολό του αποτελούσε το ιερό τέμενος του Απόλλωνα, το θρησκευτικό κέντρο και το βασικό χώρο λατρείας της αρχαίας πόλης, που βρισκόταν στον κεντρικό πυρήνα της, βορειότερα της αγοράς. Σύμφωνα με τον ομηρικό ύμνο για τον Απόλλωνα, όταν ο θεός αναζητούσε θέση για να ιδρύσει το μαντείο του, έφθασε και στο Ληλάντιο πεδίο. Ο πρώτος ναός χρονολογείται στα γεωμετρικά χρόνια και πιθανόν βρισκόταν κοντά στο λιμάνι, καθώς η θάλασσα τότε έφθανε μέχρι την περιοχή της αγοράς. Πρόκειται για εκατόμπεδο αψιδωτό κτίσμα, το αρχαιότερο αυτής της μορφής από όσα αναφέρει ο Όμηρος και λίγο μεταγενέστερο από τον εκατόμπεδο ναό του Ηραίου της Σάμου. Δίπλα του, στο νότιο τμήμα, αποκαλύφθηκε ένα άλλο αψιδωτό κτίσμα, το αρχαιότερο στην Ερέτρια, το λεγόμενο Δαφνηφόριο (7,5 x 11,5 μ.), που συνδέεται με την πρώιμη λατρεία του Απόλλωνα στους Δελφούς. Στο κέντρο του οικοδομήματος αυτού διατηρήθηκαν οι πήλινες βάσεις, στις οποίες στηρίζονταν οι κορμοί δάφνης που στερέωναν τη στέγη. Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκε πάνω στο γεωμετρικό, ένας δεύτερος εκατόμπεδος ναός, μετά από επιχωμάτωση και δημιουργία ενός ισχυρού ανδήρου. Ο ναός αυτός διέθετε ξύλινους κίονες, 6 στις στενές και 19 στις μακρές πλευρές, αλλά και αυτός επιχώθηκε, για να οικοδομηθεί ο νέος, ο επιφανέστερος από όλους τους ναούς της πόλης.
Η κατασκευή του ξεκίνησε στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. (520-490 π.Χ.) και πιθανόν να μην είχε ακόμη ολοκληρωθεί, όταν η πόλη καταστράφηκε από τους Πέρσες το 490 π.Χ. Ήταν δωρικός περίπτερος με 6 x 14 κίονες, κτισμένος από πωρόλιθο και μάρμαρο. Διέθετε πρόδομο και οπισθόδομο με δύο κίονες εν παραστάσι και ο σηκός του χωριζόταν σε τρία κλίτη με δύο εσωτερικές κιονοστοιχίες. Μετά την καταστροφή της πόλης από τους Πέρσες ο ναός επισκευάσθηκε και συνέχισε να λειτουργεί, όμως, καταστράφηκε και πάλι το 198 π.Χ. από τους Ρωμαίους, γεγονός που σηματοδότησε τη σταδιακή εγκατάλειψη και ερείπωσή του μέχρι τον 1ο αι. π.Χ. Δυστυχώς, το μεγαλύτερο τμήμα των αρχιτεκτονικών μελών του ναού αλλά και άλλων ιερών της πόλης επαναχρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό και από την ανωδομή του μνημείου έχουν διασωθεί μόνο ορισμένοι σπόνδυλοι, θραύσματα κιονοκράνων και τριγλύφων. Από το θαυμάσιο γλυπτό διάκοσμό του σώζονται τμήματα της ανάγλυφης παράστασης που κοσμούσε το δυτικό αέτωμα, όπου εικονιζόταν η Αμαζονομαχία, συνηθισμένη παράσταση στην εικονογραφία της εποχής. Κεντρική θέση είχε η Αθηνά, από την οποία σώζεται ο κορμός με το γοργόνειο στο στήθος, ενώ εξαιρετικής τέχνης είναι και το σύμπλεγμα του Θησέα με την Αντιόπη, που χαρακτηρίζεται από ευαισθησία και απαλότητα στους όγκους, εσωτερική δύναμη και σαφήνεια, παρά τη διακοσμητική τάση στην κόμμωση των μορφών και στις πτυχές των ενδυμάτων τους. Στα γλυπτά αυτά έχουν παγιωθεί πλέον οι κανόνες της αρχαϊκής πλαστικής και την απόδοση των μορφών διακατέχει μια νέα πνοή, η οποία θα οδηγήσει στον ιδεαλισμό και στη δύναμη της κλασικής τέχνης. Η συνολική παράσταση μπορεί να συμπληρωθεί με άρματα δεξιά και αριστερά της Αθηνάς, στο ένα από τα οποία θα επέβαινε ο Θησέας με την Αντιόπη, και στο άλλο ίσως επέβαινε ο Ηρακλής, ενώ η σκηνή πρέπει να έκλεινε με μαχόμενες αμαζόνες και νεκρό πολεμιστή. Στο ανατολικό αέτωμα ίσως παριστανόταν η Γιγαντομαχία. Οι λεπτομέρειες στα πρόσωπα και στα ενδύματα των μορφών αποδίδονταν με χρώμα, προσδίδοντας ζωντάνια στην παράσταση. Στη Ρώμη εντοπίσθηκαν τμήματα γλυπτών, που πιστεύεται ότι ανήκουν μάλλον στην κατασκευή του ναού μετά την περσική καταστροφή (πολεμιστής, Αμαζόνα και κορμός Αθηνάς). Στο χώρο σήμερα είναι ορατά μόνο τα θεμέλια του υστεροαρχαϊκού ναού, καθώς και τα λείψανα των γεωμετρικών ναών που αποκαλύφθηκαν στα κατώτερα στρώματα.
Οι ναοί του Δαφνηφόρου Απόλλωνα ανασκάφηκαν μεταξύ των ετών 1899-1910 από τον Κ. Κουρουνιώτη. Έρευνες έγιναν επίσης από την Ι. Κωνσταντίνου και από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή.
Πηγή:ΥΠ.ΠΟ.Τ.www.culture.gr/h/.../gh251.jsp?...
Ο ναός του Δαφνηφόρου Απόλλωνα είναι το σημαντικότερο και πιο γνωστό μνημείο της Ερέτριας. Μαζί με τον περίβολό του αποτελούσε το ιερό τέμενος του Απόλλωνα, το θρησκευτικό κέντρο και το βασικό χώρο λατρείας της αρχαίας πόλης, που βρισκόταν στον κεντρικό πυρήνα της, βορειότερα της αγοράς. Σύμφωνα με τον ομηρικό ύμνο για τον Απόλλωνα, όταν ο θεός αναζητούσε θέση για να ιδρύσει το μαντείο του, έφθασε και στο Ληλάντιο πεδίο. Ο πρώτος ναός χρονολογείται στα γεωμετρικά χρόνια και πιθανόν βρισκόταν κοντά στο λιμάνι, καθώς η θάλασσα τότε έφθανε μέχρι την περιοχή της αγοράς. Πρόκειται για εκατόμπεδο αψιδωτό κτίσμα, το αρχαιότερο αυτής της μορφής από όσα αναφέρει ο Όμηρος και λίγο μεταγενέστερο από τον εκατόμπεδο ναό του Ηραίου της Σάμου. Δίπλα του, στο νότιο τμήμα, αποκαλύφθηκε ένα άλλο αψιδωτό κτίσμα, το αρχαιότερο στην Ερέτρια, το λεγόμενο Δαφνηφόριο (7,5 x 11,5 μ.), που συνδέεται με την πρώιμη λατρεία του Απόλλωνα στους Δελφούς. Στο κέντρο του οικοδομήματος αυτού διατηρήθηκαν οι πήλινες βάσεις, στις οποίες στηρίζονταν οι κορμοί δάφνης που στερέωναν τη στέγη. Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκε πάνω στο γεωμετρικό, ένας δεύτερος εκατόμπεδος ναός, μετά από επιχωμάτωση και δημιουργία ενός ισχυρού ανδήρου. Ο ναός αυτός διέθετε ξύλινους κίονες, 6 στις στενές και 19 στις μακρές πλευρές, αλλά και αυτός επιχώθηκε, για να οικοδομηθεί ο νέος, ο επιφανέστερος από όλους τους ναούς της πόλης.
Η κατασκευή του ξεκίνησε στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. (520-490 π.Χ.) και πιθανόν να μην είχε ακόμη ολοκληρωθεί, όταν η πόλη καταστράφηκε από τους Πέρσες το 490 π.Χ. Ήταν δωρικός περίπτερος με 6 x 14 κίονες, κτισμένος από πωρόλιθο και μάρμαρο. Διέθετε πρόδομο και οπισθόδομο με δύο κίονες εν παραστάσι και ο σηκός του χωριζόταν σε τρία κλίτη με δύο εσωτερικές κιονοστοιχίες. Μετά την καταστροφή της πόλης από τους Πέρσες ο ναός επισκευάσθηκε και συνέχισε να λειτουργεί, όμως, καταστράφηκε και πάλι το 198 π.Χ. από τους Ρωμαίους, γεγονός που σηματοδότησε τη σταδιακή εγκατάλειψη και ερείπωσή του μέχρι τον 1ο αι. π.Χ. Δυστυχώς, το μεγαλύτερο τμήμα των αρχιτεκτονικών μελών του ναού αλλά και άλλων ιερών της πόλης επαναχρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό και από την ανωδομή του μνημείου έχουν διασωθεί μόνο ορισμένοι σπόνδυλοι, θραύσματα κιονοκράνων και τριγλύφων. Από το θαυμάσιο γλυπτό διάκοσμό του σώζονται τμήματα της ανάγλυφης παράστασης που κοσμούσε το δυτικό αέτωμα, όπου εικονιζόταν η Αμαζονομαχία, συνηθισμένη παράσταση στην εικονογραφία της εποχής. Κεντρική θέση είχε η Αθηνά, από την οποία σώζεται ο κορμός με το γοργόνειο στο στήθος, ενώ εξαιρετικής τέχνης είναι και το σύμπλεγμα του Θησέα με την Αντιόπη, που χαρακτηρίζεται από ευαισθησία και απαλότητα στους όγκους, εσωτερική δύναμη και σαφήνεια, παρά τη διακοσμητική τάση στην κόμμωση των μορφών και στις πτυχές των ενδυμάτων τους. Στα γλυπτά αυτά έχουν παγιωθεί πλέον οι κανόνες της αρχαϊκής πλαστικής και την απόδοση των μορφών διακατέχει μια νέα πνοή, η οποία θα οδηγήσει στον ιδεαλισμό και στη δύναμη της κλασικής τέχνης. Η συνολική παράσταση μπορεί να συμπληρωθεί με άρματα δεξιά και αριστερά της Αθηνάς, στο ένα από τα οποία θα επέβαινε ο Θησέας με την Αντιόπη, και στο άλλο ίσως επέβαινε ο Ηρακλής, ενώ η σκηνή πρέπει να έκλεινε με μαχόμενες αμαζόνες και νεκρό πολεμιστή. Στο ανατολικό αέτωμα ίσως παριστανόταν η Γιγαντομαχία. Οι λεπτομέρειες στα πρόσωπα και στα ενδύματα των μορφών αποδίδονταν με χρώμα, προσδίδοντας ζωντάνια στην παράσταση. Στη Ρώμη εντοπίσθηκαν τμήματα γλυπτών, που πιστεύεται ότι ανήκουν μάλλον στην κατασκευή του ναού μετά την περσική καταστροφή (πολεμιστής, Αμαζόνα και κορμός Αθηνάς). Στο χώρο σήμερα είναι ορατά μόνο τα θεμέλια του υστεροαρχαϊκού ναού, καθώς και τα λείψανα των γεωμετρικών ναών που αποκαλύφθηκαν στα κατώτερα στρώματα.
Οι ναοί του Δαφνηφόρου Απόλλωνα ανασκάφηκαν μεταξύ των ετών 1899-1910 από τον Κ. Κουρουνιώτη. Έρευνες έγιναν επίσης από την Ι. Κωνσταντίνου και από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή.
Πηγή:ΥΠ.ΠΟ.Τ.www.culture.gr/h/.../gh251.jsp?...
3 σχόλια:
Να προτείνω;
Ανέβαζε κομμάτι,κομμάτι τα αφιερώματα, όλα τα στοιχεία μαζί αδικούν πολλές φωτο, γιατί είναι δύσκολο σ' αυτή τη μορφή να μεγεθύνει κανείς ό,τι του κινεί πιο πολύ το ενδιαφέρον.
Συγγνώμη, που πήρα το θάρρος, μπορεί η παρατήρησή μου να μην είναι σωστή...αλλά έχασα φάσεις!
:-)
Σ΄ευχαριστώ...Μερικά είναι πολύ πιο μεγάλα, τα καθαρά ταξιδιωτικά, δεν ξέρω πως να το κάνω ώστε να συσχετίζονται....Να λέω μέρος1-2-3;Πες γνώμη, δεν παρεξηγούμαι αλίμονο, απλά θέλω να παρουσιάζω θέματα πλήρη και υλικό έχω πολύ.
Αύριο θα κατέβω Αθήνα..μη νομίζεις πως πέθανα..από το λάπτοπ δεν ξέρω αν θα μπορώνα συνεχίζω τη δουλειά...φιλιά!!!!!!!
Έτσι λέω, μέρος 1ο ,2ο, κλπ.Μπορείς να βάζεις και υπότιτλο.
[Τόσο πια είναι εμφανές πως τό'χω το να ανησυχώ; :-). Δεν πρέπει να αγχώνεσαι, υποτίθεται πως ο Η.Υ. είναι απλά ένα μέσο, όχι αυτοσκοπός. Ούτε οι συμβατικότητες οι συνήθεις θα έπρεπε να ισχύουν εδώ...]
Δημοσίευση σχολίου