Κεραμεικός
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Γενικά κεραμεικός χαρακτηρίζεται εκείνος που αναφέρεται είτε στον κεραμέα (τεχνίτη), είτε στην ίδια τη τέχνη της κεραμικής ή κεραμευτικής.
Η θέση του Κεραμεικού
Τοπογραφία ΚεραμεικούΕιδικότερα όμως με το όνομα Κεραμεικός φέρονταν στην Αρχαία Αθήνα δύο συνοικίες που βρίσκονταν στο βορειοδυτικό άκρο της τότε Αθήνας οι λεγόμενοι "Έξω Κεραμεικός" και ο "Έσω Κεραμεικός". Δηλαδή δύο Κεραμεικοί όπως λέει και ο Ησύχιος, ο μέν εκτός του τείχους, ο δε εντός. Την διάκριση αυτή μνημονεύουν επίσης ο Πλάτων, ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος.
Οι δύο αυτές αρχαίες συνοικίες αποτελούσαν τον δήμο των Κεραμέων, από την Ακαμαντίδα φυλή. Το όνομα του δήμου αυτού προήλθε κατ΄ άλλους από τον επώνυμο ήρωα Κέραμο ενώ κατ΄ άλλους από τους τεχνίτες κεραμείς (αγγειοπλάστες - αγγειογράφοι) και από τα εργαστήριά τους που ήταν αρχικά στη περιοχή αυτή. Οι δύο Κεραμεικοί χωρίζονταν μεταξύ τους από το Θεμιστόκλειο τείχος (478 π.Χ.), και συνδέονταν από τη μεγάλη διπλή πύλη λεγόμενη "Δίπυλο" στην οποία εξωτερικά κατέληγαν η αρχαία οδός Πειραιώς, η Ιερά οδός, από και προς την αρχαία Ελευσίνα και η οδός προς την Ακαδημία Πλάτωνος. Εσωτερικά του Διπύλου ξεκίναγε μεγάλη λεωφόρος που διαμέσου της αρχαίας αγοράς και μεταξύ των λόφων της Πνύκας και του Αρείου Πάγου κατέληγε στην είσοδο της Ακρόπολης. Έτσι ο μεν Έξω Κεραμεικός είχε ταφικό χαρακτήρα, ενώ ο Έσω Κεραμεικός οικιστικό χαρακτήρα.
Από την ελληνιστική περίοδο μέχρι τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (338 π.Χ. μέχρι τον 6ο αιώνα) το νεκροταφείο διαφαίνεται πως λειτουργούσε αδιάκοπα.
Έξω Κεραμεικός
Επιτύμβια σήματα Κεραμεικού
Επιτύμβια σήματα ΚεραμεικούΤην περιοχή του Έξω Κεραμεικού διέσχιζαν συγκλίνουσες όπως αναφέρθηκε παραπάνω τρεις μεγάλοι αρχαίοι οδοί (δρόμοι), η από Πειραιά λεγόμενη "Πειραιώς", η από την Ελευσίνα, λεγόμενη Ιερά Οδός και ο λεγόμενος "δρόμος", από και προς την Ακαδημία του Πλάτωνα. Προ του τείχους και εκατέρωθεν της καθεμιάς των οδών αυτών βρίσκονταν οι τάφοι (νεκροταφεία) της αρχαίας Αθήνας με συνέπεια ολόκληρη η περιοχή να δίνει την εντύπωση μεγάλου νεκροταφείου το οποίο και ήλθε στο φως από τις αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν δειλά το 1861, και επίσημα από το 1863 επί Βασιλέως Γεωργίου του Α΄, αρχικά από την Αρχαιολογική Εταιρεία και στη συνέχεια από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών όπου και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Το νεκροταφείο αυτό του Κεραμεικού βρίσκεται στη περιοχή της σημερινής εκκλησίας της Αγίας Τριάδας, επί της οδού Πειραιώς, στην ομώνυμη συνοικία της Αθήνας και βόρεια της "παλαιάς λαχαναγοράς", περιοχής Γκάζι, που σήμερα ο χώρος έχει αποδοθεί και διαμορφωθεί σε πάρκο και πεζόδρομο όπου καταλήγει η οδός Ερμού στην οδό Πειραιώς. Το καλύτερα σωζώμενο σήμερα τμήμα του αρχαίου εξωτερικού Κεραμεικού είναι οι ιδιωτικοί τάφοι που βρίσκονται νότια της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας που πλαισίωναν το τέλος της Ιεράς οδού και μάλιστα εκείνοι της δεξιάς πλευράς του εισερχομένου από δυσμάς.
Οι αρχαιότεροι τάφοι του χώρου χρονολογούνται στην Εποχή του χαλκού. Από την Υπομυκηναϊκή περίοδο (1100-1000 π.Χ.) και μετά το νεκροταφείο Κεραμεικού αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά την Γεωμετρική περίοδο (1000-700 π.Χ.) και ιδιαίτερα κατά την Αρχαϊκή περίοδο (700-480 π.Χ.) οι τάφοι πληθαίνουν και εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους όπου και "σημαίνονται" με επιτάφια μνημεία. Κατά την Κλασσική περίοδο (50ς - 4ος αιώνας π.Χ.) τις δύο οδούς που πλησίαζαν το Δίπυλο (εξωτερικά και δυτικά, δηλαδή η από Πειραιά και η Ιερά οδός), τις πλαισίωναν νεκροταφεία και ταφικά μνημεία, συνήθως οικογενειακά, που εξαίρονταν με ταφικά μνημεία. Σ΄ αυτόν τον χώρο και προς την οδό Ακαδημίας Πλάτωνα που πέρναγε δίπλα (βόρεια) από τον σημερινό ναό της Αγίας Τριάδας είχε δημιουργηθεί το "Δημόσιο Σήμα" όπου ήταν ο χώρος ταφής των επιφανών Αθηναίων καθώς και των "πεσόντων εν πολέμω", με χαρακτήρα στρατιωτικού κοιμητηρίου.
Δίπυλο
Το Δίπυλο κι η Ιερή πύλη
Αναπαράσταση του Διπύλου και Πομπείου, από Έσω ΚεραμεικόΤο Δίπυλο (ονομασία εκ της διπλής κατασκευής) ήταν η κύρια πύλη (είσοδος) της αρχαίας Αθήνας. Αποκαλύφθηκε από τις ανασκαφές της Αρχαιολογικής εταιρείας κατά τα έτη 1872-1874. Βρίσκεται περί τα 150 μέτρα ανατολικά από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας και αποτελείται από την εξωτερική πύλη, τον διάδρομο (εισόδου – εξόδου) και την εσωτερική πύλη.
1. Η εξωτερική πύλη του τείχους σύγκειται από δύο ανοίγματα πλάτους έκαστο 3,5 μέτρων και προστατεύεται από δύο εκατέρωθεν τετράγωνους πύργους που προεξέχουν του τείχους κατά 8 μέτρα.
2. Ο διάδρομος αυλής έχει μήκος 47,40 μέτρα και σχηματίζεται από την προέκταση των δύο τοίχων (σκέλη) του τείχους, εσωτερικά της κύριας γραμμής του.
3. Η εσωτερική πύλη που βρίσκεται στο τέλος της αυλής της εισόδου ίδια σχεδόν κατασκευαστικά με την εξωτερική πύλη, κατά τα ανοίγματα και τους προμαχώνες.
Εκτός όμως του Διπύλου υπήρχε ακόμη μια μικρότερη πύλη η Ιερά πύλη, νοτιοδυτικά του Διπύλου που ανήκε στις Κεραμεικές Πύλες του τείχους επίσης οχυρωμένη την οποία ο Ντέρπφελντ θεωρούσε ως άνοιγμα για τα νερά του αρχαίου χειμάρρου Ηριδανού.
Έσω Κεραμεικός
Αρχή του Έσω Κεραμεικού
Ίσως το καλλίτερα σωζώμενο τμήμα του Θεμιστοκλείου τείχουςΑνατολικά της εσωτερικής πύλης του Διπύλου και του Θεμιστοκλείου τείχους εκτείνεται ο Έσω Κεραμεικός, η συνοικία δηλαδή εκείνη της αρχαίας Αθήνας που αποτελούσε το σημαντικότερο τμήμα της, την οποία και διέσχιζε η μεγάλη οδός, η λεγόμενη οδός των Παναθηναίων, που ήταν η κεντρική οδική αρτηρία της πόλης, ο κατά τον Ιμέριο «ευθυτενής τε και λείος δρόμος, όστις καταβαίνων άνωθεν, σχίζει τας εκατέρωθεν αυτώ (Κεραμεικώ) παρατεταμένας στοάς εφ ών αγοράζουσι οι Αθηναίοι.».
Κατά τις λεπτομερείς περιγραφές του χώρου αυτού από τον Παυσανία αμέσως μετά την εσωτερική πύλη του Διπύλου ήταν το Πομπείο και πολλά άλλα κτίσματα, ναοί, στοές, δημόσια ιδρύματα τα οποία βρίσκονταν στην Αρχαία Αγορά η οποία και αποτελούσε και το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο τμήμα του Έσω Κεραμεικού, τόσο ώστε το όνομα Κεραμεικός πολλές φορές στα κείμενα να ταυτίζεται με την Αρχαία Αγορά.
Αρχαιολογικός χώρος
Ο εκτάσεως περίπου 40 στρεμάτων αρχαιολογικός χώρος του Κεραμεικού καλυπτόταν μέχρι της ανασκαφής του από επιχώσεις ύψους 8-9 μέτρων, δηλαδή του σημερινού επιπέδου της οδού Ερμού. Σήμερα ο επισκέπτης του χώρου βαδίζει ακριβώς στο ίδιο επίπεδο που περπατούσαν οι Αθηναίοι στη κλασική εποχή.
Σημείωση
Όλοι οι επιτύμβιοι στήλοι και επιτύμβια σήματα που φέρονται ως αναστηλώσεις στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού είναι πιστά αντίγραφα πρωτοτύπων που φυλάσσονται και εκτίθενται στο Μουσείο του Κεραμεικού
.
ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ
Ο Κεραμεικός κατά την αρχαιότητα υπήρξε το «κάλλιστον προάστιον», χωρίς αμφιβολία η μαγευτικότερη γειτονιά της Αθήνας. Η ονομασία της περιοχής οφείλεται στις εγκαταστάσεις των κεραμεικών εργαστηρίων, που υπήρχαν στην συνοικία αυτή. Σήμερα θα μπορούσαμε να ορίσουμε την περιοχή στον ευρύτερο χώρο της στάσης του Θησείου, μέχρι την συμβολή των οδών Ερμού και Πειραιώς. Θα πρέπει ωστόσο να διευκρινιστεί ότι ο επισκέψιμος σήμερα αρχαιολογικός χώρος, αποτελεί ένα μόνο μικρό μέρος της αρχαίας συνοικίας.
Το τέλος των Περσικών πολέμων βρήκε την Αθήνα κατεστραμένη με τα τείχη της ριγμένα καταγής.
Η πόλη ήταν ανυπεράσπιστη.
Η ανέγερση του τείχους επιχειρήθηκε σε συντομότατο χρονικό διάστημα το 478/7 με ιδιαίτερη σπουδή, λόγω της επαπειλούμενης επέλασης των Λακεδαιμονίων, και αποτελεί προσωπικό επίτευγμα του Θεμιστοκλή, που έβαλε όλους τους Αθηναίους, γυναίκες και παιδιά να εργάζονται νυχθημερόν για την ανέγερσή του, όταν αυτός έβρισκε διάφορες προφάσεις καθυστερώντας στην αρχαία Σπάρτη τις διαπραγματεύσεις.
Για να επισπεύσουν την ανέγερσή του οι Αθηναίοι, χρησιμοποίησαν οικοδομικό υλικό από τα κατεστραμένα από τους Πέρσες νεκροταφεία. Η ανέγερση του τείχους στο σημείο αυτό είχε ως συνέπεια να χωριστεί η συνοικία σε «έσω» και «έξω Κεραμεικό».
Το τμήμα του τείχους που αποκάλυψαν οι ανασκαφές των Γερμανών, μήκους περίπου 200 μέτρων, είναι ίσως το σημαντικότερο τμήμα της οχύρωσης της Αθήνας, καθώς σε αυτό είναι ορατές ακόμα και σήμερα όλες οι μετασκευές και προσθήκες που υπέστη στα 800 χρόνια της λειτουργίας του.
Το τείχος ενισχύθηκε από τον Κόνωνα στις αρχές του 4ου αιώνα με την οικονομική συνδρομή των Περσών ενώ μία εκτεταμένη ανακαίνιση του επιχειρήθηκε μετά την συντριπτική ήττα των Αθηναίων από τους Μακεδόνες στην μάχη της Χαιρώνειας με την προτροπή του ρήτορα Δημοσθένη και του Λυκούργου.
Οι οικοδομικές αυτές φάσεις διακρίνονται μέχρι σήμερα από την διαφορετική τοιχοδομία της κάθε εποχής.
Στον Κεραμεικό βρίσκονταν και οι δύο σημαντικότερες πύλες της αρχαίας Αθήνας, η Ιερά Πύλη και το Δίπυλο από όπου ξεκινούσαν δύο δρόμοι, με κατεύθυνση την Ελευσίνα και το Θριάσιο πεδίο.
Όποιος ξένος ήθελε να επισκεφτεί την αρχαία Αθήνα, προερχόμενος από την Πελοπόννησο, την Βοιωτία ή την βόρεια Ελλάδα, αναγκαστικά θα έπρεπε να περάσει από εδώ.
Η πρώτη πύλη (η νότια) ονομαζόταν Ιερά Πύλη με την ονομασία της να προέρχεται από την Ιερά Οδό που ξεκινούσε από εκεί και κατέληγε στην Ελευσίνα. Ήταν η οδός που ακολουθούσαν οι μύστες των Ελευσινίων μυστηρίων.
Η δεύτερη και μεγαλύτερη σε διαστάσεις βόρεια πύλη είναι το Δίπυλο, προστατευόμενη από δίδυμους πύργους και με διπλές επάλληλες θύρες που διαμόρφωναν μία εσωτερική αυλή για μεγαλύτερη ασφάλεια.
Ακόμα λοιπόν και αν παραβιαζόταν η πρώτη πύλη, ο εχθρός θα συναντούσε μία δεύτερη και θα ήταν εκτεθημένος στα κτυπήματα των αμυνομένων και εγκλωβισμένος στην εσωτερική αυτή αυλή.
Είναι γνωστή η τύχη του Φιλίππου Ε της Μακεδονίας, όταν προσπάθησε να εισβάλλει στην Αθήνα από το σημείο αυτό.
Το στράτευμά του αποδεκατίστηκε και ο ίδιος μόλις γλύτωσε από τον θάνατο.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι στο σημείο αυτό οι ανασκαφές αποκάλυψαν βωμό αφιερωμένο στον Δία έρκειο (δηλ. προαστάτη του τείχους) και στον Ερμή (προφανώς προπύλαιο, δηλ. προστάτη των πυλών).
Το Δίπυλο ήταν η βασική πύλη της Αθήνας, η βιτρίνα της πόλης στον έξω κόσμο, θα λέγαμε, και οι Αθηναίοι δεν σταμάτησαν ποτέ να την εξωραϊζουν, ακόμα και όταν συρικνώθηκε η πόλη και εγκαταλείφθηκαν τα τείχη αυτά, όπου πλέον το Δίπυλο δεν είχε κανέναν αμυντικό ρόλο.
Σε απόσταση 6 μέτρων μπροστά από το τείχος και τις δύο πύλες, υπήρχε ένα δεύτερο μικρότερο τείχος το προτείχισμα που αποτελούσε την πρώτη γραμμή αμύνης ενώ μπροστά από το προτείχισμα υπήρχε τάφρος.
Πίσω από την τάφρο, βρέθηκαν θαμένοι σε μικρό βάθος τεράστιοι πίθοι – ενδεχομένως παγίδες για πολιορκητικούς πύργους που θα προσπαθούσαν οι αντίπαλοι να φέρουν μπροστά από το τείχος. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπήρχε μία τετραπλή ζώνη ανάσχεσης κάθε εχθρικής επίθεσης.
Στο ενδιάμεσο των δύο πυλών και εντός του αμυντικού περιβόλου, οι ανασκαφές αποκάλυψαν ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα χρονολογούμενο στον 4ο αιώνα π.Χ.
Προφανώς είναι το ίδιο που περιέγραψε ο Παυσανίας όταν επισκέφτηκε την Αθήνα τον 2ο αιώνα μ.Χ., όπου το χαρακτηρίζει ως ‘κτίσμα που προετοιμάζονται οι πομπές’, ενωόντας δίχως αμφιβολία τις πομπές που πλαισίωναν τη λαμπρή γιορτή των Παναθηναίων. Η πομπή αυτή προετοιμαζόταν στο Πομπείο, διέσχιζε την Αγορά και έφτανε στην Ακρόπολη, μεταφέροντας το ιερό πέπλο και αφιερώνοντάς το στην πολιούχο θεά της πόλης των Αθηνών.
Το Πομπείο αυτό επιβίωσε σε διάφορες μορφές για περισσότερα από 600 χρόνια πριν καταστραφεί ολοσχερώς από την καταστροφή της πόλης από τους βαρβάρους το 267 π.Χ.
Στην θέση του τότε ενεγέρθηκε ένα εργαστήριο κατασκευής λυχναριών.
Ο λεγόμενος έξω Κεραμεικός, ήδη από το 1300 π.Χ. άρχισε να χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής, και κράτησε αυτή την λειτουργία του μέχρι το τέλος της αρχαιότητας, αναδεικνυόμενος ως το σημαντικότερο νεκροταφείο της πόλης των Αθηνών. Οι δημόσιοι τάφοι, που η ίδια η Αθήνα είχε στήσει για τους επιφανείς νεκρούς της βρίσκονταν στον δρόμο έξω από το Δίπυλο.
Ο χώρος εκτός των πυλών καταλαμβάνεται στο μεγαλύτερο μέρος του από ταφές και ταφικά μνημεία που ήταν χωροθετημένα στα κράσπεδα των δύο δρόμων που ξεκινούσαν από τις πύλες.
Στην περιοχή αυτή θα πρέπει να θάφτηκαν οπι επιφανέστεροι άνδρες των Αθηνών όπως ο Κλεισθένης, ο Περικλής, ο Θρασύβουλος και οι τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αριστιγείτων.
Εδώ θα πρέπει να ήταν και το δημόσιον σήμα όπου ενταφιάζονταν σε τύμβους οι πεσόντες υπέρ της πατρίδος.
Εδώ θα πρέπει να φανταστούμε τον Περικλή να εκφωνεί τον περίφημο επιτάφιο λόγο του για τους πεσόντες Αθηναίους κατά το πρώτο έτος του Πελοπονησιακού Πολέμου.
Από τους τάφους αυτούς σώζεται ο ομαδικός τάφος των Λακεδαιμονίων που σκοτώθηκαν το 403 π.Χ. στον Πειραιά, συμμετέχοντας με τους δημοκρατικούς στην πτώση των Τριάκοντα Τυράννων.
Οι παρυφές της Ιεράς οδού και οι πάροδοί της πλαισιώνονται από ταφικά μνημεία των εύπορων οικογενειών που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. Οι πρωτότυπες επιτύμβιες στήλες, απαράμιλης τέχνης βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ωστόσο ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μία ιδέα του πως ήταν να κυκλοφορεί κανείς στα σοκάκια αυτά από τα εκμαγεία τους που βρίσκονται στο χώρο.
Στην αρχαιότητα η περιοχή αυτή θα πρέπει να ήταν από μόνη της ένα μουσείο γλυπτικής όπου θα μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει όλη την στυλιστική εξέλιξη της πιο γόνιμης περιόδου της αττικής γλυπτικής, όπου οι οικογένειες θα πλήρωναν τους καλύτερους γλύπτες της εποχής για να στολίσουν με αθάνατα μνημεία τους ταφικούς τους περιβόλους.
Η επιδεικτική αυτή διάθεση δεν κράτησε πολύ. Ο διορισμένος των μακεδόνων διοικητής της Αθήνας φιλόσοφος και ρήτορας, Δημήτριος Φαληρέας με διάταγμά του το 317 π.Χ. θα απογορεύσει στους Αθηναίους την ανέγερση πολυτελών ταφικών μνημείων και έτσι στο εξής οι εξαίρετες επιτύμβιες στήλες θα δώσουν την θέση τους σε ταπεινούς ταφικούς κιονίσκους που φέρουν απλά το όνομα και την καταγωγή του νεκρού.
Εκτός των τειχών στην ίδια περιοχή υπήρχαν τα κεραμεικά εργαστήρια και ένα βαλανείο (λουτρό).
Και οι δύο αυτές εγκαταστάσεις θα πρέπει να υδροδοτούνταν από τα νερά του ποταμού Ηριδανού που διέσχιζε την περιοχή αυτή. Η ύπαρξη του λουτρού στο σημείο αυτό εξυπηρετούσε τους οδοιπόρους και επισκέπτες της Αθήνας και τους έδεινε την δυνατότητα να πλυθούν και να ξεκουραστούν από το ταξίδι πριν εισέλθουν στην πόλη.
Η επιδρομή του Σύλλα το 86 π.Χ. κατέστρεψε όλη την περιοχή του Κεραμεικού, καθώς αναφέρεται ότι παραβίασε την οχύρωση σε αυτό ακριβώς το σημείο, παρά την λυσσαλέα αντίσταση των Αθηναίων.
Ο Κεραμεικός από τότε κατ’ ουσία άρχισε να παρακμάζει. Μία παροδική αίγλη έδωσε στην συνοικία η ανοικοδόμηση που έγινε κατά τους χρόνους του Ρωμαίου αυτοκτάτορα Αδριανού.
Το τελικό χτύπημα θα δώσει η καταστροφή της Αθήνας από τους Έρουλους το 267 μ.Χ. Ωστόσο, σε πείσμα των καιρών, οι κεραμείς που έδωσαν το όνομά τους στον αρχαίο δήμο, επέστρεψαν μετά την καταστροφή, και εγκατέστησαν και πάλι τα εργαστήριά τους εκεί, πριν η περιοχή περιπέσει στην απόλυτη λήθη του μεσαίωνα.
Γιώργος Kουτσουφλάκης-Aρχαιολόγος.
Πηγή:www.holidayshop.gr/texts.asp?...
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Γενικά κεραμεικός χαρακτηρίζεται εκείνος που αναφέρεται είτε στον κεραμέα (τεχνίτη), είτε στην ίδια τη τέχνη της κεραμικής ή κεραμευτικής.
Η θέση του Κεραμεικού
Τοπογραφία ΚεραμεικούΕιδικότερα όμως με το όνομα Κεραμεικός φέρονταν στην Αρχαία Αθήνα δύο συνοικίες που βρίσκονταν στο βορειοδυτικό άκρο της τότε Αθήνας οι λεγόμενοι "Έξω Κεραμεικός" και ο "Έσω Κεραμεικός". Δηλαδή δύο Κεραμεικοί όπως λέει και ο Ησύχιος, ο μέν εκτός του τείχους, ο δε εντός. Την διάκριση αυτή μνημονεύουν επίσης ο Πλάτων, ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος.
Οι δύο αυτές αρχαίες συνοικίες αποτελούσαν τον δήμο των Κεραμέων, από την Ακαμαντίδα φυλή. Το όνομα του δήμου αυτού προήλθε κατ΄ άλλους από τον επώνυμο ήρωα Κέραμο ενώ κατ΄ άλλους από τους τεχνίτες κεραμείς (αγγειοπλάστες - αγγειογράφοι) και από τα εργαστήριά τους που ήταν αρχικά στη περιοχή αυτή. Οι δύο Κεραμεικοί χωρίζονταν μεταξύ τους από το Θεμιστόκλειο τείχος (478 π.Χ.), και συνδέονταν από τη μεγάλη διπλή πύλη λεγόμενη "Δίπυλο" στην οποία εξωτερικά κατέληγαν η αρχαία οδός Πειραιώς, η Ιερά οδός, από και προς την αρχαία Ελευσίνα και η οδός προς την Ακαδημία Πλάτωνος. Εσωτερικά του Διπύλου ξεκίναγε μεγάλη λεωφόρος που διαμέσου της αρχαίας αγοράς και μεταξύ των λόφων της Πνύκας και του Αρείου Πάγου κατέληγε στην είσοδο της Ακρόπολης. Έτσι ο μεν Έξω Κεραμεικός είχε ταφικό χαρακτήρα, ενώ ο Έσω Κεραμεικός οικιστικό χαρακτήρα.
Από την ελληνιστική περίοδο μέχρι τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (338 π.Χ. μέχρι τον 6ο αιώνα) το νεκροταφείο διαφαίνεται πως λειτουργούσε αδιάκοπα.
Έξω Κεραμεικός
Επιτύμβια σήματα Κεραμεικού
Επιτύμβια σήματα ΚεραμεικούΤην περιοχή του Έξω Κεραμεικού διέσχιζαν συγκλίνουσες όπως αναφέρθηκε παραπάνω τρεις μεγάλοι αρχαίοι οδοί (δρόμοι), η από Πειραιά λεγόμενη "Πειραιώς", η από την Ελευσίνα, λεγόμενη Ιερά Οδός και ο λεγόμενος "δρόμος", από και προς την Ακαδημία του Πλάτωνα. Προ του τείχους και εκατέρωθεν της καθεμιάς των οδών αυτών βρίσκονταν οι τάφοι (νεκροταφεία) της αρχαίας Αθήνας με συνέπεια ολόκληρη η περιοχή να δίνει την εντύπωση μεγάλου νεκροταφείου το οποίο και ήλθε στο φως από τις αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν δειλά το 1861, και επίσημα από το 1863 επί Βασιλέως Γεωργίου του Α΄, αρχικά από την Αρχαιολογική Εταιρεία και στη συνέχεια από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών όπου και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Το νεκροταφείο αυτό του Κεραμεικού βρίσκεται στη περιοχή της σημερινής εκκλησίας της Αγίας Τριάδας, επί της οδού Πειραιώς, στην ομώνυμη συνοικία της Αθήνας και βόρεια της "παλαιάς λαχαναγοράς", περιοχής Γκάζι, που σήμερα ο χώρος έχει αποδοθεί και διαμορφωθεί σε πάρκο και πεζόδρομο όπου καταλήγει η οδός Ερμού στην οδό Πειραιώς. Το καλύτερα σωζώμενο σήμερα τμήμα του αρχαίου εξωτερικού Κεραμεικού είναι οι ιδιωτικοί τάφοι που βρίσκονται νότια της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας που πλαισίωναν το τέλος της Ιεράς οδού και μάλιστα εκείνοι της δεξιάς πλευράς του εισερχομένου από δυσμάς.
Οι αρχαιότεροι τάφοι του χώρου χρονολογούνται στην Εποχή του χαλκού. Από την Υπομυκηναϊκή περίοδο (1100-1000 π.Χ.) και μετά το νεκροταφείο Κεραμεικού αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά την Γεωμετρική περίοδο (1000-700 π.Χ.) και ιδιαίτερα κατά την Αρχαϊκή περίοδο (700-480 π.Χ.) οι τάφοι πληθαίνουν και εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους όπου και "σημαίνονται" με επιτάφια μνημεία. Κατά την Κλασσική περίοδο (50ς - 4ος αιώνας π.Χ.) τις δύο οδούς που πλησίαζαν το Δίπυλο (εξωτερικά και δυτικά, δηλαδή η από Πειραιά και η Ιερά οδός), τις πλαισίωναν νεκροταφεία και ταφικά μνημεία, συνήθως οικογενειακά, που εξαίρονταν με ταφικά μνημεία. Σ΄ αυτόν τον χώρο και προς την οδό Ακαδημίας Πλάτωνα που πέρναγε δίπλα (βόρεια) από τον σημερινό ναό της Αγίας Τριάδας είχε δημιουργηθεί το "Δημόσιο Σήμα" όπου ήταν ο χώρος ταφής των επιφανών Αθηναίων καθώς και των "πεσόντων εν πολέμω", με χαρακτήρα στρατιωτικού κοιμητηρίου.
Δίπυλο
Το Δίπυλο κι η Ιερή πύλη
Αναπαράσταση του Διπύλου και Πομπείου, από Έσω ΚεραμεικόΤο Δίπυλο (ονομασία εκ της διπλής κατασκευής) ήταν η κύρια πύλη (είσοδος) της αρχαίας Αθήνας. Αποκαλύφθηκε από τις ανασκαφές της Αρχαιολογικής εταιρείας κατά τα έτη 1872-1874. Βρίσκεται περί τα 150 μέτρα ανατολικά από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας και αποτελείται από την εξωτερική πύλη, τον διάδρομο (εισόδου – εξόδου) και την εσωτερική πύλη.
1. Η εξωτερική πύλη του τείχους σύγκειται από δύο ανοίγματα πλάτους έκαστο 3,5 μέτρων και προστατεύεται από δύο εκατέρωθεν τετράγωνους πύργους που προεξέχουν του τείχους κατά 8 μέτρα.
2. Ο διάδρομος αυλής έχει μήκος 47,40 μέτρα και σχηματίζεται από την προέκταση των δύο τοίχων (σκέλη) του τείχους, εσωτερικά της κύριας γραμμής του.
3. Η εσωτερική πύλη που βρίσκεται στο τέλος της αυλής της εισόδου ίδια σχεδόν κατασκευαστικά με την εξωτερική πύλη, κατά τα ανοίγματα και τους προμαχώνες.
Εκτός όμως του Διπύλου υπήρχε ακόμη μια μικρότερη πύλη η Ιερά πύλη, νοτιοδυτικά του Διπύλου που ανήκε στις Κεραμεικές Πύλες του τείχους επίσης οχυρωμένη την οποία ο Ντέρπφελντ θεωρούσε ως άνοιγμα για τα νερά του αρχαίου χειμάρρου Ηριδανού.
Έσω Κεραμεικός
Αρχή του Έσω Κεραμεικού
Ίσως το καλλίτερα σωζώμενο τμήμα του Θεμιστοκλείου τείχουςΑνατολικά της εσωτερικής πύλης του Διπύλου και του Θεμιστοκλείου τείχους εκτείνεται ο Έσω Κεραμεικός, η συνοικία δηλαδή εκείνη της αρχαίας Αθήνας που αποτελούσε το σημαντικότερο τμήμα της, την οποία και διέσχιζε η μεγάλη οδός, η λεγόμενη οδός των Παναθηναίων, που ήταν η κεντρική οδική αρτηρία της πόλης, ο κατά τον Ιμέριο «ευθυτενής τε και λείος δρόμος, όστις καταβαίνων άνωθεν, σχίζει τας εκατέρωθεν αυτώ (Κεραμεικώ) παρατεταμένας στοάς εφ ών αγοράζουσι οι Αθηναίοι.».
Κατά τις λεπτομερείς περιγραφές του χώρου αυτού από τον Παυσανία αμέσως μετά την εσωτερική πύλη του Διπύλου ήταν το Πομπείο και πολλά άλλα κτίσματα, ναοί, στοές, δημόσια ιδρύματα τα οποία βρίσκονταν στην Αρχαία Αγορά η οποία και αποτελούσε και το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο τμήμα του Έσω Κεραμεικού, τόσο ώστε το όνομα Κεραμεικός πολλές φορές στα κείμενα να ταυτίζεται με την Αρχαία Αγορά.
Αρχαιολογικός χώρος
Ο εκτάσεως περίπου 40 στρεμάτων αρχαιολογικός χώρος του Κεραμεικού καλυπτόταν μέχρι της ανασκαφής του από επιχώσεις ύψους 8-9 μέτρων, δηλαδή του σημερινού επιπέδου της οδού Ερμού. Σήμερα ο επισκέπτης του χώρου βαδίζει ακριβώς στο ίδιο επίπεδο που περπατούσαν οι Αθηναίοι στη κλασική εποχή.
Σημείωση
Όλοι οι επιτύμβιοι στήλοι και επιτύμβια σήματα που φέρονται ως αναστηλώσεις στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού είναι πιστά αντίγραφα πρωτοτύπων που φυλάσσονται και εκτίθενται στο Μουσείο του Κεραμεικού
.
ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ
Ο Κεραμεικός κατά την αρχαιότητα υπήρξε το «κάλλιστον προάστιον», χωρίς αμφιβολία η μαγευτικότερη γειτονιά της Αθήνας. Η ονομασία της περιοχής οφείλεται στις εγκαταστάσεις των κεραμεικών εργαστηρίων, που υπήρχαν στην συνοικία αυτή. Σήμερα θα μπορούσαμε να ορίσουμε την περιοχή στον ευρύτερο χώρο της στάσης του Θησείου, μέχρι την συμβολή των οδών Ερμού και Πειραιώς. Θα πρέπει ωστόσο να διευκρινιστεί ότι ο επισκέψιμος σήμερα αρχαιολογικός χώρος, αποτελεί ένα μόνο μικρό μέρος της αρχαίας συνοικίας.
Το τέλος των Περσικών πολέμων βρήκε την Αθήνα κατεστραμένη με τα τείχη της ριγμένα καταγής.
Η πόλη ήταν ανυπεράσπιστη.
Η ανέγερση του τείχους επιχειρήθηκε σε συντομότατο χρονικό διάστημα το 478/7 με ιδιαίτερη σπουδή, λόγω της επαπειλούμενης επέλασης των Λακεδαιμονίων, και αποτελεί προσωπικό επίτευγμα του Θεμιστοκλή, που έβαλε όλους τους Αθηναίους, γυναίκες και παιδιά να εργάζονται νυχθημερόν για την ανέγερσή του, όταν αυτός έβρισκε διάφορες προφάσεις καθυστερώντας στην αρχαία Σπάρτη τις διαπραγματεύσεις.
Για να επισπεύσουν την ανέγερσή του οι Αθηναίοι, χρησιμοποίησαν οικοδομικό υλικό από τα κατεστραμένα από τους Πέρσες νεκροταφεία. Η ανέγερση του τείχους στο σημείο αυτό είχε ως συνέπεια να χωριστεί η συνοικία σε «έσω» και «έξω Κεραμεικό».
Το τμήμα του τείχους που αποκάλυψαν οι ανασκαφές των Γερμανών, μήκους περίπου 200 μέτρων, είναι ίσως το σημαντικότερο τμήμα της οχύρωσης της Αθήνας, καθώς σε αυτό είναι ορατές ακόμα και σήμερα όλες οι μετασκευές και προσθήκες που υπέστη στα 800 χρόνια της λειτουργίας του.
Το τείχος ενισχύθηκε από τον Κόνωνα στις αρχές του 4ου αιώνα με την οικονομική συνδρομή των Περσών ενώ μία εκτεταμένη ανακαίνιση του επιχειρήθηκε μετά την συντριπτική ήττα των Αθηναίων από τους Μακεδόνες στην μάχη της Χαιρώνειας με την προτροπή του ρήτορα Δημοσθένη και του Λυκούργου.
Οι οικοδομικές αυτές φάσεις διακρίνονται μέχρι σήμερα από την διαφορετική τοιχοδομία της κάθε εποχής.
Στον Κεραμεικό βρίσκονταν και οι δύο σημαντικότερες πύλες της αρχαίας Αθήνας, η Ιερά Πύλη και το Δίπυλο από όπου ξεκινούσαν δύο δρόμοι, με κατεύθυνση την Ελευσίνα και το Θριάσιο πεδίο.
Όποιος ξένος ήθελε να επισκεφτεί την αρχαία Αθήνα, προερχόμενος από την Πελοπόννησο, την Βοιωτία ή την βόρεια Ελλάδα, αναγκαστικά θα έπρεπε να περάσει από εδώ.
Η πρώτη πύλη (η νότια) ονομαζόταν Ιερά Πύλη με την ονομασία της να προέρχεται από την Ιερά Οδό που ξεκινούσε από εκεί και κατέληγε στην Ελευσίνα. Ήταν η οδός που ακολουθούσαν οι μύστες των Ελευσινίων μυστηρίων.
Η δεύτερη και μεγαλύτερη σε διαστάσεις βόρεια πύλη είναι το Δίπυλο, προστατευόμενη από δίδυμους πύργους και με διπλές επάλληλες θύρες που διαμόρφωναν μία εσωτερική αυλή για μεγαλύτερη ασφάλεια.
Ακόμα λοιπόν και αν παραβιαζόταν η πρώτη πύλη, ο εχθρός θα συναντούσε μία δεύτερη και θα ήταν εκτεθημένος στα κτυπήματα των αμυνομένων και εγκλωβισμένος στην εσωτερική αυτή αυλή.
Είναι γνωστή η τύχη του Φιλίππου Ε της Μακεδονίας, όταν προσπάθησε να εισβάλλει στην Αθήνα από το σημείο αυτό.
Το στράτευμά του αποδεκατίστηκε και ο ίδιος μόλις γλύτωσε από τον θάνατο.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι στο σημείο αυτό οι ανασκαφές αποκάλυψαν βωμό αφιερωμένο στον Δία έρκειο (δηλ. προαστάτη του τείχους) και στον Ερμή (προφανώς προπύλαιο, δηλ. προστάτη των πυλών).
Το Δίπυλο ήταν η βασική πύλη της Αθήνας, η βιτρίνα της πόλης στον έξω κόσμο, θα λέγαμε, και οι Αθηναίοι δεν σταμάτησαν ποτέ να την εξωραϊζουν, ακόμα και όταν συρικνώθηκε η πόλη και εγκαταλείφθηκαν τα τείχη αυτά, όπου πλέον το Δίπυλο δεν είχε κανέναν αμυντικό ρόλο.
Σε απόσταση 6 μέτρων μπροστά από το τείχος και τις δύο πύλες, υπήρχε ένα δεύτερο μικρότερο τείχος το προτείχισμα που αποτελούσε την πρώτη γραμμή αμύνης ενώ μπροστά από το προτείχισμα υπήρχε τάφρος.
Πίσω από την τάφρο, βρέθηκαν θαμένοι σε μικρό βάθος τεράστιοι πίθοι – ενδεχομένως παγίδες για πολιορκητικούς πύργους που θα προσπαθούσαν οι αντίπαλοι να φέρουν μπροστά από το τείχος. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπήρχε μία τετραπλή ζώνη ανάσχεσης κάθε εχθρικής επίθεσης.
Στο ενδιάμεσο των δύο πυλών και εντός του αμυντικού περιβόλου, οι ανασκαφές αποκάλυψαν ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα χρονολογούμενο στον 4ο αιώνα π.Χ.
Προφανώς είναι το ίδιο που περιέγραψε ο Παυσανίας όταν επισκέφτηκε την Αθήνα τον 2ο αιώνα μ.Χ., όπου το χαρακτηρίζει ως ‘κτίσμα που προετοιμάζονται οι πομπές’, ενωόντας δίχως αμφιβολία τις πομπές που πλαισίωναν τη λαμπρή γιορτή των Παναθηναίων. Η πομπή αυτή προετοιμαζόταν στο Πομπείο, διέσχιζε την Αγορά και έφτανε στην Ακρόπολη, μεταφέροντας το ιερό πέπλο και αφιερώνοντάς το στην πολιούχο θεά της πόλης των Αθηνών.
Το Πομπείο αυτό επιβίωσε σε διάφορες μορφές για περισσότερα από 600 χρόνια πριν καταστραφεί ολοσχερώς από την καταστροφή της πόλης από τους βαρβάρους το 267 π.Χ.
Στην θέση του τότε ενεγέρθηκε ένα εργαστήριο κατασκευής λυχναριών.
Ο λεγόμενος έξω Κεραμεικός, ήδη από το 1300 π.Χ. άρχισε να χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής, και κράτησε αυτή την λειτουργία του μέχρι το τέλος της αρχαιότητας, αναδεικνυόμενος ως το σημαντικότερο νεκροταφείο της πόλης των Αθηνών. Οι δημόσιοι τάφοι, που η ίδια η Αθήνα είχε στήσει για τους επιφανείς νεκρούς της βρίσκονταν στον δρόμο έξω από το Δίπυλο.
Ο χώρος εκτός των πυλών καταλαμβάνεται στο μεγαλύτερο μέρος του από ταφές και ταφικά μνημεία που ήταν χωροθετημένα στα κράσπεδα των δύο δρόμων που ξεκινούσαν από τις πύλες.
Στην περιοχή αυτή θα πρέπει να θάφτηκαν οπι επιφανέστεροι άνδρες των Αθηνών όπως ο Κλεισθένης, ο Περικλής, ο Θρασύβουλος και οι τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αριστιγείτων.
Εδώ θα πρέπει να ήταν και το δημόσιον σήμα όπου ενταφιάζονταν σε τύμβους οι πεσόντες υπέρ της πατρίδος.
Εδώ θα πρέπει να φανταστούμε τον Περικλή να εκφωνεί τον περίφημο επιτάφιο λόγο του για τους πεσόντες Αθηναίους κατά το πρώτο έτος του Πελοπονησιακού Πολέμου.
Από τους τάφους αυτούς σώζεται ο ομαδικός τάφος των Λακεδαιμονίων που σκοτώθηκαν το 403 π.Χ. στον Πειραιά, συμμετέχοντας με τους δημοκρατικούς στην πτώση των Τριάκοντα Τυράννων.
Οι παρυφές της Ιεράς οδού και οι πάροδοί της πλαισιώνονται από ταφικά μνημεία των εύπορων οικογενειών που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. Οι πρωτότυπες επιτύμβιες στήλες, απαράμιλης τέχνης βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ωστόσο ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μία ιδέα του πως ήταν να κυκλοφορεί κανείς στα σοκάκια αυτά από τα εκμαγεία τους που βρίσκονται στο χώρο.
Στην αρχαιότητα η περιοχή αυτή θα πρέπει να ήταν από μόνη της ένα μουσείο γλυπτικής όπου θα μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει όλη την στυλιστική εξέλιξη της πιο γόνιμης περιόδου της αττικής γλυπτικής, όπου οι οικογένειες θα πλήρωναν τους καλύτερους γλύπτες της εποχής για να στολίσουν με αθάνατα μνημεία τους ταφικούς τους περιβόλους.
Η επιδεικτική αυτή διάθεση δεν κράτησε πολύ. Ο διορισμένος των μακεδόνων διοικητής της Αθήνας φιλόσοφος και ρήτορας, Δημήτριος Φαληρέας με διάταγμά του το 317 π.Χ. θα απογορεύσει στους Αθηναίους την ανέγερση πολυτελών ταφικών μνημείων και έτσι στο εξής οι εξαίρετες επιτύμβιες στήλες θα δώσουν την θέση τους σε ταπεινούς ταφικούς κιονίσκους που φέρουν απλά το όνομα και την καταγωγή του νεκρού.
Εκτός των τειχών στην ίδια περιοχή υπήρχαν τα κεραμεικά εργαστήρια και ένα βαλανείο (λουτρό).
Και οι δύο αυτές εγκαταστάσεις θα πρέπει να υδροδοτούνταν από τα νερά του ποταμού Ηριδανού που διέσχιζε την περιοχή αυτή. Η ύπαρξη του λουτρού στο σημείο αυτό εξυπηρετούσε τους οδοιπόρους και επισκέπτες της Αθήνας και τους έδεινε την δυνατότητα να πλυθούν και να ξεκουραστούν από το ταξίδι πριν εισέλθουν στην πόλη.
Η επιδρομή του Σύλλα το 86 π.Χ. κατέστρεψε όλη την περιοχή του Κεραμεικού, καθώς αναφέρεται ότι παραβίασε την οχύρωση σε αυτό ακριβώς το σημείο, παρά την λυσσαλέα αντίσταση των Αθηναίων.
Ο Κεραμεικός από τότε κατ’ ουσία άρχισε να παρακμάζει. Μία παροδική αίγλη έδωσε στην συνοικία η ανοικοδόμηση που έγινε κατά τους χρόνους του Ρωμαίου αυτοκτάτορα Αδριανού.
Το τελικό χτύπημα θα δώσει η καταστροφή της Αθήνας από τους Έρουλους το 267 μ.Χ. Ωστόσο, σε πείσμα των καιρών, οι κεραμείς που έδωσαν το όνομά τους στον αρχαίο δήμο, επέστρεψαν μετά την καταστροφή, και εγκατέστησαν και πάλι τα εργαστήριά τους εκεί, πριν η περιοχή περιπέσει στην απόλυτη λήθη του μεσαίωνα.
Γιώργος Kουτσουφλάκης-Aρχαιολόγος.
Πηγή:www.holidayshop.gr/texts.asp?...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου